آجرک الله یا صاحب الزمان (عج)

 شهادت امام حسن عسکری(ع) را به پیشگاه حضرت صاحب العصر والزمان، امام زمان عجل الله تعالی فرجه و شما مامان های عزیز تسلیت عرض می کنیم

مباحث تربيت يكي از بنيادي ترين مباحث علوم انساني و ديني است . مي دانيم كه مكتب اسلام كاملترين مكتب تربيتي است و با رهنمودهاي امامان معصوم (ع) در تئوري و عمل، لباس حقيقت پوشيده است . 

در اين  بين گفتارها و سيره عملي امام حسن عسگري (ع) به عنوان آخرين امامى كه در جامعه حضور عينى داشته، و بعد از او غيبت صغرى و كبري فرزندش مهدى موعود (ع) آغاز مى ‏گردد و براى مدّت مديدى  مردم  و جامعه از درك  حضور او محروم خواهند بود  قابل  اهمّيت و دقّت است.

دورنمايي از زندگى امام حسن عسگرى عليه السلام

يكى از راههاى پى بردن به شخصيت  واقعى  انسانها ،  آگاهى از زمان آنهاست .  با توجه بدينحقيقت، برآنيم تا  نگاهى  گذرا به عصر امام عسكرى(ع)  بيفكنيم  تا  بخشى از عظمت  ‏شخصيت  تابناك آن امام معصوم را دريابيم.

امام حسن عسكرى(ع) يازدهمين امام شيعيان ، در روز جمعه هشتم ربيع الثانى، سال 232ه.ق در مدينه منوره ديده به جهان گشود،و عالم را با  نور جمال  خويش روشننمود. پدر بزرگوار آن حضرت، امام هادى (ع) و مادرش بانويى  پارسا و شايسته است كه ازاو به نامهاى «حُديثه»، «سليل» و «سوسن» ياد شده است.

اين بانوى گرامى از زناننيكوكار و داراى بينش اسلامى بوده در فضيلت او همين بس است كه پس ازشهادت امام حسنعسكرى(ع) پناهگاه و نقطه اتكاى  شيعيان درآن دوره بحرانى و پراضطراب بهشمار مى‏ رفت.

مدت امامت امام حسن عسكرى (ع) شش سال ، و در 28 سالگی در شهر سامراء مسموم و به شهادت رسيدند. ايشان با سه نفر از خلفاى عباسىكه هر يك از ديگرى ستمگرتر بودند ، معاصر بود:  المعتز باللّه - المهتدى باللّه - و المعتمد باللّه . بنی‏عباس  به خاطر ترس از آن حضرت  و علویان ، ایشان را  در تنگناهای  مختلفی  قرار دادهبودند ؛ از جمله سکونت اجباری آن حضرت در شهر سامرّا و منطقه نظامی (عسکر) . لذا به  وی  و پدربزرگوارش امام هادی (ع) «عسکریین» می‏ گویند.

این محدودیت ، شامل اصحاب و شیعیان حضرت هم می‏شد . علی بن جعفر از «حلبی» روایتکرده است:

« در عسکر جمع شدیم و روزی که حضرت از خانه خارج می‏شد، منتظر ماندیم تا او رازیارت کنیم . اما دستور کتبی حضرت صادر شد که : « کسی بر من سلام  نکند و حتی کسی با  دست ، مرا نشان ندهد و به طرف من اشاره نکند ، چون جان شما در خطر است .»

این ، سیمایی است از وضعیت حاکم بر زندگی امام و شیعیان در زمانی که جان امام ودوستداران او حتی با سلام کردن یا اشاره به امام ، در خطر بوده است . لذا ارتباط هریکبا دیگری باید به صورت غیرعلنی ایجاد می ‏شد .

دوره امام  عسكري(ع)  موقعيت كاملاً خطير بود ، زيرا امام  بايد ميراث امامت را به آينده  كه  با عدم حضور امام مواجه بود ، منتقل سازد . از جهتي نيز جامعه اسلامي را براي  تحمل شرايط  سخت دوره غيبت آماده نمايد. گرچه امام عسکری(ع) به حکم شرایط  نامساعد و محدودیت ‏بسیار شدیدی که حکومت عباسی برقرارکرده بود ، موفق به گسترش دانش دامنه دار خود در سطح  کل  جامعه نشد ، اما در عین حال ، با همان فشار و خفقان  شاگردانی تربیت کرد  که هر کدام  به  سهم خود  در نشر و گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان نقش مؤثری داشتند.

روشهاي تربيتي امام حسن عسگري (ع) 

1- روش الگودهي

یکی از کارآمدترین روش‏ های تربیت روش «الگودهی» است .

 امام حسن عسگري (ع)  نه تنها خود الگو بودند  بلكه بر الگو بودن شيعيان درجامعه نيز تاكيد داشتند امام حسن عسكرى (ع)از شيعيان خواسته است  كه از نظر رفتارى  و اخلاقى  به گونه‏اى  رفتار كنند  كه  در بينجامعه بشرى عموماً و در بين مسلمانان  خصوصاً  الگو و نمونه باشند  تا  آنجا كه مردم بگويند اين‏ها شيعيان على (ع) و امامان معصوم هستند ، و اين‏ها تربيتيافتگان مكتب اهل بيت مى ‏باشند.

به همين جهت امام حسن عسگري (ع) عاجزانه درخواست می فرمايد:

« اِتَّقُوا اللّهَ وَ كُونُوا زَيناً وَلا تَكُونُو شَيناً  ، جَرّوا  اِلَيناكُلَّ مَوَدَّةٍ، وَ ادفَعُوا عَنّا كُلَّ قَبِيحٍ  ، فَاِنَّهُ ما قيلَ فِينا مِنحَسَنٍ فَنَحنُ اَهلُهُ و ما قيل فينا مِن سوءٍ فَما نَحن كذلك...»

« از خدا پروا نماييد و زينت ما (مايه سرافرازى) باشيد  نه مايه  ملامت (سرافكندگى) همه دوستيها را به سوي ما جذب كنيد  زيرا هر خوبى كه  در حق ما گفته ايد ما شايستگي آن را داريم و هر زشتي را از ما دور كنيد؛  و هر بدي كه در حق ما بر زبان آيد ما چنان نيستيم (چرا كه) خداوند  ما را پاك  شمرده و هيچكس غير از ما نمي تواند ادعاي چنين مقامي را نمايد مگر اينكه دروغ پرداز باشد . »

الف) ارائه الگو از خويشتن (هدايت با رفتار و كردار )

در اين روش امام رفتار و صفات مطلوب را عملا در رفتار خود منعكس مي كند .

شیخ مفید به نقل از محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن موسی بن جعفر می‏نویسد : زمانیکه ابومحمد (ع) زندانی بود ، عباسیان نزد صالح  بن وصیف آمدند وگفتند بر او سخت ‏بگیر! صالح گفت :  چگونه چنین کنم! من دو نفر از بدترین انسانها راکه می‏ شناختم ، مامور او کردم ، ولی آن دو حالا به عبادت و روزه روی آورده ‏اند و درحدی عالی  به آن پایبندند .

صالح دستور داد  آن دو را حاضر کنند و آن گاه پرسید : وایبر شما! چرا با این مرد چنین مهربانانه رفتار می ‏کنید؟!  گفتند : درباره مردی  کهروزها را روزه می‏ گیرد و تمام شب را به عبادت می‏ گذراند! او ساکت است و عبادتمی ‏کند و هر لحظه به او می ‏نگریم، لرزه به انداممان می ‏افتد . عباسیان وقتی اینسخنان را شنیدند ، ناامید شدند و بازگشتند .

ب) ارائه الگو از ديگران

در اين شيوه امام اسوه ها و الگوهاي مطلوب را به مردم معرفي مي كند و خصوصيات شخصيتي و سيره فردي و اجتماعي آنها را براي مردم  تبيين مي نمايد تا  شيعيان  بعد از امام  دچار سرگرداني  و انحراف نشوند و امام بعدي را تشخيص دهند .

اين روش  مخصوصا در زمان امام  حسن عسگري (ع) از اهميت ويژه اي  برخوردار است زيرا  اولا امام حسن عسگري (ع)  به خاطر نظارت  شديد  خلفا  نمي توانستند شخصا با  شيعيان ملاقات داشته باشند و ثانيا امام بعدي به خاطر خفقان  موجود  در آن  دوران از نظرها پنهان بودند از اين رو  امام حسن عسگري (ع) افرادي را به عنوان مرجع و مورد اعتماد خود معرفي مي كردند تا شيعيان از طريق آنها مشكلات خود را حل كنند و يا با امام در ارتباط باشند .

ج) الگو پردازي

هدف از اين شيوه ارائه الگوهاي فرضي است .  در اين شيوه امام الگوهاي مطلوبي را در نظر گرفته و به بيان اوصاف و فضايل اخلاقي آنان مي پردازد .

امام حسن عسگري (ع)  از اين شيوه در بيان ويژگيهاي شيعيان واقعي و ترسيم سيماي آنها براي مردم  بهره جسته است و بيانات كاملي در اين زمينه موجود است . آن امام همام  گاه  به بيان افراد نمونه  و برتر و همين طور افراد بدتر غيرمستقيم  انتظار خويش را از شيعيان ابراز مى‏دارد كه جزء بهترين ‏ها باشيد، و آنان رااين‏گونه معرّفى مى‏نمايد:

« اورع النّاس من وقف عند الشّبهة ، اعبد النّاس من اقام على الفرائض ، ازهدالنّاس من ترك الحرام ، اشدّ النّاس اجتهاداً من ترك الذّنوب .»

« پارساترين مردم كسى است كه در شبهات توقف كند ، عابدترين مردم كسى است كهواجبات را به‏جا آورد ، زاهدترين مردم كسى است كه از حرام دورى كند و كوشاترين مردمكسى است كه گناهان را ترك كند .»

د) الگو زدايي

در اين روش الگوها و شخصيتهاي  منفي چنان ترسيم مي شوند  كه نوعي دلزدگي  و نگرش منفي در فرد نسبت به آنها پديد مي آيد .  اين روش به دو صورت ارائه مي شود :

1- صورت اول اين است كه امام در قالب بيان صفات و خصوصيات و نشانه هاي الگوهاي منفي سعي در دور ساختن افراد  از آن  الگوها  دارد مثل سخن امام حسن عسگري (ع)  كه درباره پست ترين بندگان فرمودند :

« بئس العباد عبد يكون ذاوجهين و ذالسانين يطري اخاه شاهدا وياكله غائبا ان اعطي حسده وان ابتلي خانه »

« بدترين بندگان ، بنده اي است كه داراي دو چهره و دو زبان باشد ، در حضور برادرش او را مي ستايد و پشت  سر، او را  مي خورد (و غيبتش را مي گويد) . اگر به او چيزي اعطا  شود ، حسد  مي ورزد  و اگر گرفتار گردد ، به او خيانت مي كند . »

2- صورت دوم اين است كه امام با نهي مستقيم ، فرد را از همراهي و مصاحبت با الگوهاي بد منع كند .

2-پند و اندرز

پند و اندرز از روشهاي موثر در تربيت است ، زيرا  انسان ذاتا نياز به موعظه و نصيحت دارد و گرايش هاي فطري او با موعظه و پند شكوفا مي گردد .

امام حسن عسكرى(ع) خطاببه شيعيان خود مى‏فرمايد:

« شما را سفارش مى‏ كنم به تقواى الهى و ورع در دين خود و كوشش در راه خدا،راستگويى و بازگردانيدن امانت به هركه به شما امانت سپرده (خوب يا بد) و طولانى بودن سجده وخوب همسايه دارى؛ چرا كه محمد (ص) براى اين ‏ها آمده است. در گروههاى آنها (مخالفان)نماز بخوانيد (يعنى در نماز جماعت شركت كنيد) و در تشييع جنازه آنها حضور داشتهباشيد و بيمارانشان را عيادت ، و حقوق آنان را ادا نماييد ، زيرا اگر مردى (و فردى)از شما در دين خود ورع داشت و در سخنش راست گفت و امانت را باز گرداند و اخلاقش با مردمخوب بود گفته مى ‏شود اين شيعه است. پس من از اين (گفته) شادمان مى‏ شوم.»

و در جاى ديگر فرمود:

« المُؤمِنُ بَرَكَةٌ عَلى المُؤمِنِ و حُجّةٌ عَلى الكافِر »

مؤمن ( وشيعه)  بركتى براى  مؤمن و (اتمام) حجّتى براى كافر است.  

‏« لیست العبادة کثرة الصیّام  و الصّلاة ، و انّما العبادة  کثرة التفکّر فی ‏امراللّه »

عبادت  به زیاد روزه گرفتن و نماز خواندن نیست ؛ بلکه عبادت این است که درامر (مخلوقات) خداوند بسیار تفکّر شود .

«من وعظ أخاه سرا فقد زانه ، و من وعظه علانیة فقد شانه »

هر که نهانی برادر خود را پند دهد او را آراسته و زیور بسته ، و هر که در برابر دیگرانش پند دهد زشتش کرده .

3- نظارت و مراقبت

تربیت به وسیله نظارت و مراقبت از رفتار در تربیت افراد  بسیار مؤثر است  و نقشاساسی  در اصلاح رفتار فرد دارد.

انتظاري كه امام حسن عسگري (ع) از شيعيان دارد ، رسيدگى به اعمال و داشتن محاسبه در هر شبانه روز، و پاسخگويى وجدان اخلاقى است.

لازم است انسان در ابتداى هر روز نسبت به اعمال نيك و دورى از گناه با خود «مشارطه» و قرار دادى داشته باشد،یعنی با خود شرط کند که امروز نباید گناه کند و در طول روز مواظبت و «مراقبه» داشته باشد. و درپايان روز «محاسبه» و حسابرسى ، و پاسخگويى به وجدان درونى خويش.

آنهايى هم كه مسئوليت‏ هاى اجتماعى دارند ، در مقابل مردم و جامعه مسئولند كه بايد پاسخگو باشند ، علاوه بر اين در مقابل خداوند متعال ، پيامبر اكرم(ص) و وجدان خويش نيز بايد پاسخگو باشند.

ممكن است عده ‏اى زرنگى را در آن بدانند كه از حسابرسى ، و پاسخگويى فرار كنندو به نوعى طفره روند ، ولى بايد بدانند كه هرگز چنين رفتارى هوشمندى و زرنگى بحسابنمى ‏آيد ، در همين زمينه است كه حضرت عسكرى (ع) خردمندانه مى ‏فرمايد:

« اَكيَسُ الكيِسين مَن حاسب  نَفسَه وَ عَمِلَ لما بَعدِ المَوت. » :  زيركترين  زيركان ( و هوشمندترين افراد) كسى است كه به حساب  نفس  خويش  پردازد ( و پاسخگوى خدا و وجدان خويش باشد ) و براى  پس از مرگ خويش تلاش نمايد .

از انتظارات حضرت عسكرى (ع) از شيعيان اين است كه خداوند و قيامت و رسول را فراموش نكنند. چنان كه فرمود: « اَكثرُوا ذِكرُاللّه و ذِكرَ المَوتِ وَ تِلاوَةَ القُرآن و الصَّلاةَ عَلى النَّبى» : زياد به يادخدا و مرگ باشيد و همواره قرآن بخوانيد و بر پيامبر(ص) (و آل او) درود بفرستيد.

و هوشمندترين و زيركترين افراد كسى است كه به ياد بعد ازمرگ باشد و وجدانخويش را براى رسيدگى به اعمال قاضى قرار دهد.

4- تحسين و تشويق

از موفق‏ ترین شیوه‏ های تربیتی ، روش تشویق و ترغیب افراد است . این شیوه علاوه بر این که محرکی بسیار قوی در تغییر رفتار به سوی اهداف مطلوب تربیتی است ، در شکوفاسازی استعدادهای درخشان و نهفته انسانی نقش فوق العاده دارد .

امام عسکری (ع) با قدر دانی از چهره‏ های فرهنگی  شیعه ، جرقه  امید را دردل  دانشوران  و دانش دوستان پدید می ‏آورد و آنان را برای تلاش هرچه بیشتر در راه گسترش فرهنگ شیعه امیدوارتر می ‏ساخت.

امام عسکری (ع) در نامه ‏ای به علی بن بابویه قمی – از دانشمندان برجستهشیعه درقم - به نحو شایسته‏ ای او را می‏ ستاید . در بخشی  از آن  نامه  آمده است :

ای بزرگمرد  و مورد اعتماد و فقیه  شیعیان من ، ابو الحسن علی بن حسین قمی! خداوند متعال تو را بر اموری که مورد رضای اوست موفق بگرداند و برای تو فرزندان صالح و شایستهعطا فرماید. ای مرد دانشمند و مورد اطمینان من، ابالحسن! صبرکن و شیعه مرا به صبرفرمان ده ، همانا زمین از آن خداست که  بندگانش را وارث  آن می ‏سازد . و سرانجام  نیکوبرای پرهیزگاران است و سلام و رحمت ‏خدا و برکات او بر تو و بر همه شیعیانم باد .

5- نيكي در برابر بدي و بخشش ديگران

« خَصْلَتانِ لَيْسَ فَوْقَهُما شَىْءٌ: أَلاِْيمانُ بِاللّهِ وَ نَفْعُ الاِْخْوان.»

دو خصلت است كه بهتر و بالاتر از آنها چيزى نيست : ايمان به خدا و سود رساندن به برادران .

«خَيْرُ إِخْوانِكَ مَنْ نَسِىَ ذَنْبَكَ وَ ذَكَرَ إِحْسانَكَ إِلَيْهِ .»

بهترين برادران تو كسى است كه خطايت را ناديده گيرد و احسانت را يادآور شود .

«كَثُرَ صَديقُه مَنْ كانَ الْورَعُ سَجِيَّتَهُ ، وَ الْكَرَمُ طَبيعَتَهُ، وَ الْحِلْمُ خُلَّتَهُ»

كسى كه پارسايى خوى او ، و بخشندگى طبيعت او، و بردبارى خصلت او باشد دوستانش بسيار شوند .

کلام آخر:

از آنجا که غائب شدن امام و رهبر هر جمعیتی ، یک حادثه غیر طبیعی و نامانوس است و باور کردن آن و نیز تحمل مشکلات ناشی از آن برای  نوع مردم  دشوار می ‏باشد ، پیامبر اسلام و امامان پیشین به تدریج مردم را با این موضوع آشنا ساخته و افکار را برای پذیرش آن آماده می ‏کردند .

این  تلاش در عصر امام  هادی (ع) و امام  عسکری (ع)  که زمان‏ غیبت  نزدیک می‏ شد ، به  صورت محسوستری به چشم می ‏خورد . چنانکه در زندگانی  امام هادی (ع)، آن حضرت اقدامات خود را نوعا توسط نمایندگان انجام می ‏داد و کمتر شخصا با افراد تماس می ‏گرفت . این معنا در زمان امام عسکری (ع) جلوه بیشتری یافت.

به هر حال با توجه به اوضاع  متشنج و خفقان آور ِ آن زمان و اعمال  محدوديتهاي  بسيار بر امام عسگري (ع) ايشان هيچگاه دست از هدايت و ارشاد مردم بر نداشتند و همواره با  روشها ي  گوناگون و حتي غير مستقيم و با واسطه شاگردان و پيروان خاص خود به تربيت و هدايت مردم مي پرداختند . ايشان مخصوصا نگران بدعتها و افراد كذابي بودند كه با رواج شبهات و تحريفات سعي در انحراف مردم و به خصوص  شيعيان داشتند .

به هر حال  ائمه معصومين (ع) بزرگترين  مربيان بشريت  هستند كه  با  گفتار و كردار خود روشنگر راه هدايتند ، اميد است كه پرتو وجودشان روشنگر راهمان باشد .