اصول تربیت؛ بخش دوم: حق خردسال

بخش اول؛ حق فرزند

بخش دوم؛ حق خردسال

«واما حق الصغیر فرحمته وتثقیفه وتعلیمه والعفو عنه والستر علیه والرفق به والمعونة له والستر علی جرائر حداثته فانه سبب للتوبة والمداراة له وترک مماحکته فانه ادنی لرشده.»

1 – مهربانی

کودک روانی لطیف و ظریف دارد و زود می رنجد و می گرید. مهربانی ضروری ترین نیاز کودک است. بدین جهت، امام سجاد(ع) آن را اولین حق کودک برمی شمرد و بر حق تربیت و تعلیم مقدم داشت. این بدان معناست که کودک، پیش از نشستن در کلاس تربیت و تعلیم، باید مهربانی و عطوفت را تجربه کند و حتی آموزش مخصوصا در دوره ی ابتدایی باید در پرتو مهربانی و عطوفت به انجام رسد.

2 - تربیت کودک

... وتثقیفه.

اساسی ترین و ضروری ترین حق فرزند و خردسال تربیت اخلاقی و معنوی اوست. اهمیت والای تربیت، وظیفه والدین را صد چندان می کند. آنان در زندگی تربیتی فرزندان نخستین و اساسی ترین وظیفه را به عهده دارند و ضروری است بیش از هر حق دیگری به این حق اساسی کودک توجه کرده، در انجام دادن درست آن از هیچ کوششی دریغ نکنند.

3 - تعلیم و آموزش کودک

... وتعلیمه.

از دیگر حقوق مهم فرزند سوادآموزی و فراگیری دانش است. دانش کلید حل بسیاری از مشکلات و ابزار دستیابی به بسیاری از مصالح و منافع مادی و معنوی است. والدین در برابر سعادت فرزندانشان مسؤولند و ضروری است تا زمینه تحقق این حق مهم را برایشان فراهم سازند و آنان را از نعمت سواد و دانش بهره مند کنند.

4 – عفو

... والعفو عنه.

زمینه خطا و اشتباه در اعمال و رفتار کودک بسیار است. آنان در ابتدای مسیر رشد هستند، نه رشد بدنی کافی یافته اند و نه عقل و تدبیرشان به حد کمال رسیده است. بنابراین، امکان هر نوع لغزش و خطا در رفتار و گفتارشان وجود دارد. والدین و بزرگسالان باید این واقعیت را بپذیرند که کودکانشان انسانهای کوچکی هستند و انتظار بزرگان از آنان داشتن خطاست. پس بجاست که آنها را با کرامت و بزرگواری ببخشند.

5 - خطاپوشی و تغافل

والستر علیه ... والستر علی جرائر حداثته فانه سبب للتوبة.

خطاپوشی و تغافل روشی درست و اثربخش است و از اصول مهم تربیتی است.  یعنی والدین خود را به غفلت بزنند و چنان وانمود کنند که خطای فرزندشان را ندیده اند. چنانچه والدین چنین رفتاری داشته باشند، امکان پشیمانی و بازگشت از خطا بیشتر است.

اما اگر کودکان و نوجوانان در مقابل هر خطا و تقصیری با سرزنش و تنبیه والدین رو به رو شوند، احساس مجرم بودن خواهند کرد و حس خواهند کرد که دیگر اعتبار و ارزشی نزد والدین و بزرگسالان ندارند. این امر باعث می شود که در مراحل بعد نیز لغزش و خطا برایشان زشت نباشد و ارتکاب آن امری عادی شمرده شود.

گذشته از این، سرزنش و تذکرهای پیاپی، باعث ایجاد لجاجت در وجود فرزند می شود و زمینه پذیرش اندرز را در او نابود می کند. امام زین العابدین(ع) به خاطر اهمیت اصل خطاپوشی و تغافل، این حق را مورد تاکید قرار داده و دو بار آن را بر زبان رانده است. آن بزرگوار فایده و سبب خطاپوشی را نیز بیان کرده، می فرماید: پوشاندن لغزشهای دوران کودکی و نوجوانی به بازگشت آنان و پرهیز از خطا و لغزش می انجامد.

6 - رفق و ملاطفت با کودک

... والرفق له.

روحیه لطیف کودک با اندک تندی و خشم، آزرده می شود. بنابراین، بزرگسالان، بویژه والدین، باید با صبر و حوصله در برابر آزارهای کودکانه آنان عطوفت و ملاطفت نشان دهند و جز در موارد استثنایی نگاه تند و چهره خشمگین به آنها نشان ندهند.

7 - کودکان فقرای درگاه بزرگسالان

... والمعونة له.

کودکان کانون نیازمندی و فقرند. نیازهایشان فراوان و کمبودهایشان مشخص است. آنان در لحظه لحظه کودکیشان به حمایت و مراقبت والدین و بزرگترها نیازمندند(نیازهای جسمانی، نیازهای عاطفی، نیازهای روانی و ... ) آنها جز در پرتو کمک و حمایت بزرگترها و والدین قادر به رشد و تکامل و حتی ادامه حیات نیستند. بنابراین، بزرگسالان باید در رفع نیازمندیهای آنان بکوشند.

8 - مدارا با کودک

... والمداراة له.

ضرورت مدارا و تحمل رفتارهای ناسنجیده کودکان امری روشن است؛ چرا که آنان در مسیر رشد و تکاملند، هنوز درکشان کامل نشده، خوب و بد کارها را براحتی تشخیص نمی دهند، با آداب اجتماعی آشنا نیستند، ارزشها و ضد ارزشها برایشان بی معناست و... کنجکاوی و انرژی زیادشان اغلب آنان را به انسانهای شلوغ و پردردسر تبدیل کرده است. والدین و بزرگسالان باید این موقعیت کودکان را بدرستی درک کرده، با صبر بسیار خود را برای تحمل رفتار نادرست آنان آماده سازند

9 - ترک لجاجت با کودک

... وترک مماحکته فانه ادنی لرشده.

کودکان، به خاطر نداشتن آگاهی لازم و درک کافی گاهی  به لجاجت با والدین و بزرگسالان برخاسته، باعث آزار آنها می شوند. در چنین موقعیتی بزرگترها باید با کودکان مدارا کنند و از لجاجت با آنان جدا بپرهیزند. طبق سخن امام سجاد(ع) این روش برای رشد و هدایت کودکان مناسبتر است.

پدید آورنده : علی همت بناری ( با کمی ویرایش)