تربیت دینی 20؛ انتقال مفاهیم دینی با استفاده از بُعد تکرار

آیا انجام دادن یه عمل از روی عادت خوب است یا نه؟ آیا درست است که برای عادت نکردن به رفتار خوب آن را برای مدتی ترک کنیم؟...

ا

گر عبادات ما از روی عادت باشد اشکالی دارد ؟

اینکه می گویند کاری نکنید عبادات شما از روی عادت باشد یک غلط مشهور است . مگر امکان دارد انسانی که روزی پنج بار نماز می خواند به آن عادت نکند ؟ شما اگر یک کاری را حتی هفته ای یک بار انجام دهید به آن عادت می کنید . البته بایدنماز را فراتر از یک عادت بخوانیم یعنی صرفاً از روی عادت نباشد . باید نماز را عاشقانه بخوانیم . ولی نباید چون عاشقانه نماز خواندن خوب است ، عادت به نماز را از بین ببریم . اگر شما به یک چیزهایی عادت کنید ، کف پروازی شما مشخص می شود وسقوطنمی کنید .

 امیر المومنین (ع) فرمودند : نفس خود را به کارهای خوب عادت دهید .

 حُسن عادت به رفتارهای خوب این است که باعث می شوند ما به کسی ظلم نکنیم . اما نباید به این خوش اخلاقی از روی عادت اکتفا کنیم و باید آن را به عنوان راهی برای اوج گرفتن در نظر بگیریم . باید به خواندن نماز عادت کنیم اما آن را شاکرانه ، مومنانهو عاشقانه بخوانیم . باید سر نماز با خدای یگانه که تنها معبود ما است مناجات کنیم . بنابراین این عادت باید وجود داشته باشد تا منجر به ترک نماز نباشد . نباید نماز خواندن را تنها به زمانی موکول کنیم که حال خوبی داشته باشیم .

بنابراین عادت چیز خوبی است اما باید آن را یک مقدار عمیق تر کرده و به انس تبدیل کنیم . باید یک کار را تکرار کنیم تا برای ما جا بیفتد . خیلی از افراد برای تکرار و تلقین ارزش زیادی قائل نیستند . اما حضرت امام بعنوان یک تکنیک خیلی مهم به آن تأکید می کردند . به هرحال ما باید مراقب باشیم که به چیزهای کم و بی ارزش عادت نکنیم .

در روایت داریم : بداخلاقی که فرد به آن عادت کرده گناهی است که بخشوده نمی شود . بنابراین جلوگیری از عادات سوء یک تکلیف بسیار مهم است . اگر می خواهیم بچه های ما دیندار شوند مراقب باشیم به بدی ها عادت نکنند و از طرف دیگر مواظب باشیم که عادت های خوب پیدا کنند . اگر مامی خواهیم به چیزهای خوب عادت کنند باید آنها را همراهی کنیم .

مثلاً باید آنها را در نماز همراهی کنیم تا بتوانند به آن عادت کنند . آنقدر با آنها همدلی ، هم زبانی و هم فکری کنیم که عادت به خوبی ها در آنها نشکند . اگر این عادت شکسته شود خیلی ضرر دارد.

نکته ی دیگر این است که ما می توانیم عادات خود را سطح پایین گرفته و یا آنها را سطح بالا بگیریم . مثلاً ما می توانیم عادت کنیم که کار را مخلصانه انجام دهیم . برخلاف آن چیزی که خیلی از افراد فکر می کنند ، عادت کلمه ی بدی نیست . خدا کند که کار مخلصانه انجام دادن برای ما عادی شود . چه خوب است که نگاه حرام نکردن برای ما عادت شود . چون دیگر از این مرحله پایین تر نمی آییم و روح ما برای مراتب بالا تر فرصت پیدا می کند .

ما باید گناه های خود را با کمک عادت ترک کنیم تا روح خود و نیت های خود را مشغول کارهای والاتر بکنیم . بنابراین عادت را هم می توان در امور اندک بکار گرفت و هم در امور بسیار عمیق . برخی می گویند که کلمه ی انسان مربوط به اُنسی است که در وجود او جای گرفته است . ذکر علی ابن ابی طالب عبادت است . چه خوب است که ما عادت کنیم هر روز، صبح خود را با این ذکر آغاز کنیم . بعد از یک مدتی این ذکر در گوش شما می پیچد چون به آن عادت کرده اید و اگر نباشد جای خالی آن را حس می کنید . باید ببینیم که تلویزیون و شبکه های آن ما را به چه چیزی عادت می دهند . الان دعای عهد خیلی رایج شده و در خیلی از شبکه ها خوانده می شود . چقدر برخی از افراد با این دعای عهد مأنوس شده اند . برای خیلی از افراد این دعای عهد ، نغمه ی یاد آوری کننده ی بسیاری از خوبی ها است که در طول زندگی خود داشته اند . ما باید برای انس خود و کودکان خود برنامه ریزی کنیم . اگر خود ما مثلاً زیاد موسیقی گوش بدهیم بچه ی ما نیز به آن عادت می کند.

یکی از ابعاد ارتباط انس و تکرار و عادت با انتقال مفاهیم دینی این است که ما از تلقین استفاده کنیم . تلقین یکی از روش های خود سازی است . این کار برای دیگران باید به زیبایی صورت بگیرد . تلقین کلمه ای است که در خیلی از جاها به آن بد نگاه می شود . اگر کسی استدلال دینی را بپذیرد نیاز دارد که بعداً آن را تلقین کند تا برای او جا بیفتد .

بنابراین انس ازدو جهت با انتقال مفاهیم دینی ارتباط دارد . یکی اینکه ما باید یک نیت و رفتار را آنقدر تکرار کنیم تا بتوانیم آن را درک کنیم . دیگر اینکه وقتی ما یک مسئله ای را درک کردیم با استفاده از تلقین کاری کنیم که در موجود ما موثر شود .

تلقین با تشویق فرق می کند ولی تشویق هم می تواند با تلقین کردن موضوع خاصی همراه باشد . یکی از چیزهایی که ما باید مرتب بین خود تلقین کنیم سخن از رفتن است . اینکه یک روزی از این دنیا می رویم و دیگر حضور نخواهیم داشت . باید این مسئله را به خود تلقین کنیم . ممکن است دیگران یاد ما را گرامی بدارند و یا اینکه اصلاً ما را فراموش کنند . اینکه رفتن ما قطعی است را باید هر بار به یک زبان زیبا و دلنشین به خود و فرزندان خود تلقین کنیم . یکی از موضوعاتی که باید آن را خیلی به خود تلقین کنیم ، کوتاهی زندگی ما در این دنیا است .

موضوع دیگری که خیلی باید آن را تلقین کنیم ، محبت خدا به ما است . خدا ما را از مادر بیشتر دوست دارد . باید تلقین کنیم که ما اصلاً تنها نیستیم و خدا از ما مراقبتمی کند .

نکاتی در خصوص انس و عادت از حضرت امام (ره)

حضرت امام (ره) می فرمایند که تکرار در قرآن کریم زیاد است . حضرت امام هر روز برنامه ی قرائت قرآن داشتند . ایشان هر آیه ای را می خواندند برایشان آشنا بود . پس چرا تکرار می کردند ؟ چون امام به تکرار معقتد بوده و آن را اجرا می کردند . تکرار یک کلمه لازم است تا در جان ما قرار بگیرد . ایشان می فرمایند : یکی از چیزهایی که برای ساختن انسان مفید است تلقین می باشد . انسان اگر می خواهد ساخته شود باید مسائلی را که برای این ساخته شدن لازم است به خود تلقین کرده و آن ها را تکرار کند . اگر لازم باشد یک مطلبی در نفس انسان تأثیر کند ، تلقین ها و تکرار ها باعث می شود که بیشتر در نفس نقش پیدا کند .

 به گفته ی حضرت امام آن آیاتی که سازنده است مانند سوره ی مبارکه ی حمد را انسان باید تکرار کند . چون این سوره یک درس سازنده است . انسان باید این مسائل را به خود تلقین کرده و نفس خود را برای شنیدن آماده کند .

 حضرت امام به ما یاد می دهند که ما باید نماز را به خود تلقین کنیم . صحنه ی تلقین میت یک صحنه ی بسیار جذاب و با شکوه است . اینکه ما این صحنه را تنها به عنوان یک مصیبت و یک واقعه ی بد نشان دهیم واقعاً اشتباهاست. برخی از اولیای خدا سفارش می کردند که غسل دادن افراد با ایمان را بینید . این غسل دادن، آخرین آبی که بر روی بدن این افراد ریخته شده و کفنی که به بدن آنها پوشانده می شود، صحنه ای زیبا و پر از نور است . اینها صحنه هایی است که جزو زندگی ما است . مرگ اتفاق خشن و زشتی نیست . تلقین میت یکی از زیبا ترین صحنه هایی است که انسان می تواند ببیند . کلماتی که برای آخرین بار برای میت خوانده می شود و به او تفهیممی شود برای این است که به راحتی به سوالات جواب دهد . مخصوصاً اگر فرد تلقین کننده میت را دوست داشته باشد و از نزدیکان او باشد به زیبایی این کار را انجام می دهد .

حضرت امام می فرمایند که ما باید سر نماز اینگونه به خود تلقین کنیم . باید الحمد الله رب العالمین را به خود تلقین کنیم . سپسمی فرمایند اینکه من دائماً یک مسئله ای را برای دوستان تلقین می کنم به این خاطر است که مربوط به ساختن یک جامعه و ملت بوده و از اهمیت زیادی برخوردار است . در ادامه می فرمایند : تکرار در قرآن مجید زیاد است.

 یکی از اموری که حتی در امراض موثر است تلقین می باشد . یعنی تلقین حتی امراض جسمی را از بین می برد و راه از بین بردن امراض روحی نیز اساساً تلقین است . برای از بین بردن امراض جسمی باید یا خود مریض به خود تلقین کند یا کس دیگری این کار را انجام دهد . اینکه به فرد به طور مکرر تلقین شود که بهبودی پیدا می کند ، در نفس او تأثیر می گذارد .

درنامه ی اخلاقی و عرفانی حضرت امام به حاج سید احمد آقا آمده کهسعی کن در خلوات به این بارقه ی الهی فکر کنی و به طفل قلبت تلقین کنی و تکرار کن تا به زبان آید . و در ملک و ملکوت وجود تو این جلوه خود نمایی کرده و به غنی مطلق بپیوندد . تا از هر کسی جز او غنی شوی و از او توفیق وصول بخواه . پسرم اگر می توانی با تفکر و تلقین نظر خود را نسبت به همه ی موجودات، بویژه انسان ها نظر رحمت و مودت بکن . این در واقع راهی است برای مهربان شدن با دیگران . در جای دیگری می فرمایند : به خودمان تلقین کنیم که غیر از اراده ی او چیز دیگری نمی تواند کارگر باشد . و اراده ی او بود که ما را به پیروزی نیمه کاره رساند . (چون پیروزی نهایی ما طبیعتاً فرج حضرت خواهد بود). حتی افرادی که از طریق برهان این حقیقت را ثابت می دانند کمتر به آن باور داشته و مومن هستند . ایمان به امثال این حقایق حاصل نشود ، مگر با مجاهدت ، تفکر و تلقین.

 بنابراین ما متوجه می شویم که تلقین چه کار ارزشمندی است . تکرار در عمل تبدیل به عادت می شود . در همجواری نام آن را انس می گذاریم و در موضوعات فکری نام آن را تلقین می گذاریم . تکرار برای تفهیم مفاهیم دینی بسیار لازم است.