پرورش خلاقیت در کودکان

برای « خلاق بودن » نیازی به داشتن هوش و ذکاوت بالا نیست. به عبارت دیگر، یک فرد خلاق الزاماً فردی باهوش نیست، بلکه تنها با استفاده از تجربه، آزمایش و البته کنجکاوی و بررسی درباره ی پدیده های محیطی اش، قوه ی خلاقیت و ابتکار خود را متجلی می سازد.

در این مقاله یاد می گیریم ویژگی کودکان خلاق ، چگونگی تقویت قوه ی خلاقیت کودکان و  کارهایی که باعث از بین رفتن این قوه در کودکان می شود را .....

« خلاق بودن » به معنای ایجاد تغییراتی در محیط به منظور کشف ناشناخته ها و روابط جدید است. کودکان ذاتاً خلاق اند، به شرط آن که بتوانیم شرایط و موقعیتی برایشان فراهم آوریم که سرشار از ایده ها و ابتکارات جالب باشد و آن ها بتوانند بدان وسیله استعدادها و مهارت های ناشکفته ی خود را شکوفا سازند و فرصتی برای رشد و پرورش نیروی خلاقانه شان پیدا کنند.

ویژگی های کودکان خلاق

1-  کودکان خلاق اغلب با آب  و تاب حرف می زنند. ذکر جزییات یک ماجرا  و به تفضیل سخن گفتن  می تواند نشانه قدرت  خیال و تصور زیاد باشد.

2-  دقت و توجه شدید در گوش  دادن، مشاهده کردن یا انجام دادن  کاری دارند.

3- شور و نشاط و مشغولیتهای  شدید جسمانی دارند.

4- در صحبتهای خود از قیاس استفاده می کنند.

5- عادت به وارسی منابع مختلف دارند.

6- با دقت به اشیا و پیرامون خود می نگرند.

7- اشتیاق به صحبت کردن درباره کشفیات با دیگران دارند.

8- توانایی ابداع بازیهای جدید و تغییر در بازیها دارند.

9- کنجکاوی زیادی برای سردرآوردن از امور دارند.

10- در گفتار خود جسارت زیادی دارند.

11- سئوالات عجیبی طرح می نمایند.

را ه های پرورش خلاقیت در کودکان:

-    یکی از راه هایی که موجب رشد قوه ی خلاقه ی بچه ها می شود این است که آن ها را تشویق کنیم تا به پدیده های طبیعی پیرامونشان عمیق تر بنگرند، از هر موضوعی به سادگی رد نشوند.

-    زمانی که بچه ها یاد می گیرند برای حل مسئله ای تنها به یک راه حل فکر نکنند و به دنبال راه حل های جدیدتر و متنوع تر باشند، در حقیقت مهارت تفکر خلاق را در ذهن خود پرورش می دهند.

-          توانایی ها و استعدادهای کودکان را – هرچند ناچیز و ناپخته است – ارج نهید و سعی کنید با حمایت ها و تشویق های خود، اعتماد به نفس آنها را تقویت کنید. والدین و مربیان می توانند با تشویق بچه ها به مستقلانه فکر و عمل کردن (در محدوده خاص)، به آنها اجازه تصمیم گیری در امور مربوط به خودشان را بدهند.

-    ارائه ی معماها و چیستان های ساده، هم موجب شادی و سرگرمی کودکان می شود و هم روحیه ی کنجکاوی و تفحص را در آن ها بیدار می کند.

-    هیچ لزومی ندارد که کاردستی مبتکرانه ی کودکان، « زیبا»، « کامل» و « بدون نقص» باشد. تأکید شما باید بیشتر بر فرآیند انجام کار باشد تا نتیجه آن.

-    پدر و مادر می توانند دو موضوع کاملاً نامربوط را برای کودک مطرح کنند و از او بخواهند که ارتباطی بین آن ها پیدا کند. این گونه فعالیت های مغزی موجب رشد قوه ی تخیل و ابتکار در کودک می شود.

-    برای تقویت حس کنجکاوی و خلاقیت بچه ها باید به آنها فرصت اشتباه کردن داد و با احترام گذاشتن به ایده و نظر آنها، در صدد تصحیح خطایشان برآمد.

-     اجازه دهید به تحقیق و بررسی بپردازند.آزادی کشف کردن و آزمایش کردن را به او بدهید.

-          اجازه دهید خود به دنبال جواب سوالاتشان بگردند و به کودکان بگویید اشتباه کردن اشکال ندارد و واقعا خود به آن معتقد باشید.

-          حمایتشان کنید .در افزایش اعتماد به نفس کودک تلاش کرده و به او بقبولانید که می تواند از پس چالش های زندگی برآید و عقاید و ایده هایش باارزشمند.

-          اورا باچالش های تازه مواجه کنید .سوالاتی از کودک بپرسید که ماورا حفظیات و حقایق موجود باشند.

-          کودک را با بزرگسالان خلاق که می توانند الگوی خوبی برای او باشند همراه کنید.

-          زیاد از حد درگیر تجربیات یادگیری رسمی نشوید.

-          به عنوان بزرگسال، خود به انجام کارهای خلاق بپردازید و اجازه دهید کودک شما شاهد کارهای خلاق تان باشند.

-          از تأکید بر تصورات قالبی در خصوص جنسیت کودکان شدیداً خودداری نمایید. (به عنوان مثال دختر ماشین بازی نمی کند، پسر عروسک بازی نمی کند یا پسر گریه نمی کند.)

-          اگر مشکلات یا گرفتاریهای در خانواده وجود دارد از آن مشکلات به شیوه مثبتی استفاده کنید و با تشویق به کودک خود اجازه ابراز احساسات و اظهار نظر بدهید.

-          اجازه بدهید کودک خودش باشد حتی اگر رفتارهای عجیب از او سر بزند و سعی کنید در حضور جمع کودک خود را خلاق معرفی نکنید؛ در غیر این صورت اطرافیان انتظارات بیش از حدی از کودک شما خواهند داشت.

-          با کودک خود شوخ طبع و مهربان باشید.

-          هرگز کودک را تحقیر نکنیم. کودکی که احساس حقارت کند هرگز دست به خلاقیّت نمی‌زند.

-          بچه هایی که شانس انتخاب بیشتری دارند نسبت به سایر بچه هایی که از چنین شانسی برخوردار نیستند، با فکر و عمل خلاقانه تری رفتار می کنند.

-          تهیه امکانات و وسایل کار هرچند که ساده و غیرحرفه یی باشند تا ایجاد انگیزه و حرکت در آنها کند.به عنوان مثال وسایل کاردستی، نقاشی و طراحی و ...

-          کارهای خلاق کودکان را تشویق کنید و آنها را در معرض نمایش قرار داده و از ارزیابی بیش از حد آنان خودداری کنید.

-          محیط های پرتحرک و پویا همواره موجب ایجاد انگیزه در بچه ها برای حرکت، ساختن و به کارگیری استعدادهای درونی آنها می شود.

-          انجام بازی های گوناگون و متنوع، پیش زمینه های ذهنی و امکاناتی را برای بچه ها فراهم می آورند که آنها بتوانند در آینده با فرآیند چگونگی حل مسائل متفاوت پیرامونی خود آشنا شده و بر آنها فائق آیند.

-          با ایجاد فرصت هایی برای آشنا شدن کودکان با سایر گروه ها و انجمن های علمی- فرهنگی، آنان را در تحقق این امر می توان یاری کرد.

-          برای حل مسائل و مشکلات فردی کودکان می توان آنها را به صورت گروهی به بحث و تبادل نظر دعوت کرد.

-          زمانی که بچه ها استعدادها و میل ذاتی خاصی مثل نویسندگی (توانایی بسط و شرح موضوعات)، توانایی های هنری و سایر استعدادهای معمول را از خود نشان می دهند خوب است والدین و مربیان آنها را تشویق کنند تا سایر استعدادهایشان را شکوفا سازند.

-          یکی از شیوه هایی که می تواند در کودکان احساس مثبت نسبت به خودشان به وجود آورد تحلیل و ارزشیابی اثر و کار فکری آنهاست. هنگام انتقاد ابتدا باید به نکات برتر، ویژگی های مثبت و نقاط قوت کار کودک اشاره شود و سپس با استدلال های منطقی، ضعف ها و اشتباهات او مورد بررسی قرار گیرد.

-          برای تقویت حس کنجکاوی و اعتماد به نفس باید به آنان فرصت اشتباه کردن داد و سپس با احترام گذاشتن به ایده و نظر آنها درصدد تصحیح خطایشان برآمد.

انگیزه و خلاقیت کودک در محیط خانواده زمانی از بین می رود که :

1.         تاکید بیش از حد والدین بر هوش و حافظه کودک

2.         ایجاد رقابت میان کودکان

3.         تاکید افراطی بر جنسیت کودک

4.         قرار دادن قوانین خشک و دست و پا گیر در منزل

5.         عدم آشنایی والدین با مفهوم واقعی خلاقیت

6.         انتقاد مکرر از رفتارهای کودک

7.         بیهوده شمردن تخیلات کودک

8.         عدم شناسایی علائق درونی کودک

9.         عدم وجود حس شوخ طبعی در محیط منزل

10.     تحمیل نقش بزرگسال به کودک

عوامل بازدارنده :

·    پاداش : زمانی که فرد برای انجام کاری که انجام داده است، انتظار گرفتن پاداش را نداشته باشد، هم از قوه ی خلاقه ی بیشتری استفاده می کند، و هم از انجام کارش لذت می برد. پاداش غیر منتظره ای که کودک یا نوجوان در قبال فعالیتی که انجام داده است، ارزشمند است، ولی واجب نیست؛ چون او تصور می کند که کارش به انتها رسیده است و دیگر نیازی به پیگیری بیشتر و ارائه ی کارها و روش های خلاقانه تر نیست.

·    انگیزش درونی در برابر انگیزش بیرونی: زمانی که عنوان پاداش از انگیزش های بیرونی مثل دادن پول، هدیه یا جایزه های استثنایی استفاده می کنیم، در حقیقت قوه خلاقیت و نوآوری را در کودک یا نوجوان از بین می بریم. هنرمندان معتقدند وقتی که تنها برای رضایت و لذت درونی خودشان اثری را به وجود می آورند، به مراتب سازنده تر از زمانی که تنها قرار است اجرت یا حقوقی بابت کار و اثرشان دریافت کنند.

·    انتظار برای ارزشیابی و نوآوری و اثر هنری: هنگامی که فرد از قبل می داند اثر و کار او مورد ارزشیابی و طبقه بندی قرار می گیرد، خلاقیت و نوآوری او در کارها و فعالیت هایش کاهش می یابد.

·    فشارهای دوستان و اطرافیان: پژوهش های بیشماری نشان می دهند که استرس ها و فشارهای  روانی یی که توسط دوستان و همسالان بر کودک و نوجوان وارد می شود ، مانع از بروز استعدادهای خلاقانه ی آن ها می گردد.

·       نظارت و مراقبت شدید: اگر کودک دائماً تحت مراقبت و نظارت باشد، فرایند خلاقیت  در او کاهش می یابد  و از ترس این که مورد نکوهش قرار گیرد، از انجام کار مورد نظرش منصرف می شود.

منابع: نشریه ی ماهانه ی آموزشی- تربیتی پیوند شماره 301 آبان 1383 – سایت تبیان