کودک و انس با قرآن

 به طور کلی اگر تربیت کودک ، علمی و آگاهانه باشد ، اولا باقیات صالحاتی وصف ناشدنی بر جای خواهد ماند ؛ ثانیا باعث ارتقای سطح فرهنگی جامعه ی ما خواهد شد . در روایات فراوان داریم علیکم بالاحداث ، یعنی کودکان و نوباوگانتان را دریابید و آنان را با تربیت صحیح بپرورانید.

در این قسمت می خواهیم طریقه ی آشنا سازی کودکان با قرآن را یادآوری کنیم، چه بسا افرادی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی می کنند و نتیجه ی بد آن را در سنین بالاتر می بینند و چه بسا افراد دیگری که با سخت گیری خود در این امر باعث زده شدن فرزندان از قرآن می شوند.

حد اعتدال در هر کار نتیجه ی مطلوب را خواهد داد. در این مقاله همراه با مثال هایی از رفتارهای مادران، با هم می آموزیم چگونه فرزندان را با قرآن به زیبایی آشنا کنیم...

 بسيارى از دانشمندان و بزرگان انديشه وقتى از خاطرات كودكى خود مى گويند خواندن قرآن مادر يا دعاهاى او سر سجاده را از تأثيرگذارترين اتفاقات آن دوران مى دانند.

نزديكترين فرد به هر نوزاد و پيش از آن هر جنينى مادر اوست كه هر صدايى را كه او بخواهد فرزندش به آن انس مى گيرد.

درباره تأثير صداى قرآن روى جنين تحقيقات زيادى انجام شده است و روانشناسان ، متخصصين شنوايى، و نيز مدرسين قرآن مى گويند: جنين با هر صدايى كه انس بگيرد پس از تولد و در دوران كودكى به آن صدا پاسخ آشنايى مى دهد. به طورى كه در يكى از آموزشگاههاى خارج از كشور تحقيقى را روى گروهى از دانش آموزان انجام دادند، معلمين كلاس موسيقى خاصى را پخش كردند و از كودكان خواستند كه هر كدام پيش از آن، همان موسيقى را شنيده است اعلام كند، تنها يكى از كودكان گفت من قبلاً اين صدا را شنيده ام، پس از بررسى متوجه شدند اين موسيقى را مادر كودك در ايام باردارى گوش مى داده و به همين دليل اين صداى خاص براى دانش آموز آشنا بوده است.

همين تحقيق درباره شنيدن صداى قرآن نيز آزمايش شده است، به گونه اى كه كودكانى كه در ايام جنينى صداى قرآن شنيده اند پس از تولد نسبت به شنيدن اين صدا عكس العملهاى آشنايى از خود بروز مى دهند اما پس از به دنيا آمدن كودك، يكى از مشاوران خانواده كه متخصص گفتار درمانى نيز هست، مى گويد: مادر مى تواند به اين روش قرآن را از طريق صورت به صورت براى نوزاد خود بخواند: دو دستش را در كنار شانه هاى نوزاد قرار داده صورتش را در برابر صورت او قرار دهد و قرآن را شمرده شمرده بخواند و به كودك نگاه كند، اين كار باعث مى شود كلمات قرآن در جان نوزاد ثبت شود.

همچنين خواندن آرام قرآن هنگامى كه نوزاد در آغوش مادر و در حال شير خوردن است مى تواند او را با قرآن مأنوس كند.

پس از دوران شيرخوارگى و در هنگامى كه مادر با كودك خود بازى مى كند نيز روشهايى براى انس او با قرآن گوشزد شده از جمله اينكه در روايات آمده است: حضرت فاطمه (س) وقتى با كودكان خود بازى مى كردند و آنها را بالاى سر مى بردند اشعار توحيدى برايشان مى خواندند.

ولى به طور كلى پژوهشى روى بهترين و مناسب ترين روش و زمان آموزش قرآن به كودك تاكنون انجام نشده است و يا نگارنده از آن مطلع نيست.

اما قصه گويى و آموزش مفاهيم قرآن از طريق قصه را تاكنون موفقترين روش انس با سخن خداوند دانسته اند.
در حال حاضر روشهاى گوناگونى براى آموزش قرآن به كودكان پيش از دبستان در كشور ما به اجرا درمى آيد:
۱- آموزش قرآن با اشاره و حفظ آن، ۲- حفظ از طريق مهدهاى قرآن و آموزش همزمان مفاهيم، ۳- آموزش قرآن از طريق نمايش و قصه گويى، ۴- آموزش حفظ از طريق برقرارى كودك با كودك، ۵- آموزش مفاهيمى چون «سلام كردن»، «احترام به بزرگتر»، «احترام و محبت به پدر و مادر» در هنگام بازى و خواندن آيات مربوطه، ۶- قصه گويى با استفاده از مفاهيم قرآن، ۷- نقاشى با استفاده از مفاهيم قرآن، ۸- استفاده از كتابهاى رنگ آميزى با استفاده از آياتى كه موضوع خاصى چون گفت و گو در قرآن را مورد بررسى قرار مى دهد.

اما هيچكدام از اين روش ها مورد پژوهش دقيق قرار نگرفته است.

آنچه در اينجا ذكر مى شود حاصل پرسشها و گفت وگوهاى نویسنده با اساتيد، قاريان و حافظان و نيز مدرسين قرآن براى آموزش مفاهيم اين كتاب ارزشمند مى باشد.

مهدى قره شيخ لو، قارى بين المللى و مدرس قرآن مى گويد: در خانواده هايى كه پدر و مادر با قرآن سر و كار دارند گرايش كودك زير دو ساله به برنامه هاى قرآنى تلويزيون و تقليد از رفتارهاى قاريان نشان دهنده استعداد خاصى در اين كودك نيست و امرى طبيعى به حساب مى آيد. اما بهترين روش براى آموزش كودكان زير هفت سال قصه گويى قرآنى هنگام خواب به وسيله مادر است و آموزش روخوانى يا خواندن قرآن با صوت را بايد به پس از رفتن كودك به دبستان محول كرد.همچنين درباره گرايش و علاقه كودك بالاى سه سال به نوارهاى قرآن يكى از مربيان مى گويد: اگر كودكى احساس كند از سوى پدر و مادر مجبور به شنيدن قرآن شده و يا آنها با برنامه خاصى صداى قرآن را براى كودك پخش مى كنند به دليل استقلال طلبى از اين كار سر باز مى زند و بهترين روش شنيدن غير انتخابى مادر هنگام كار كردن در آشپزخانه است.

همچنين آموزش حفظ قرآن به صورت فشرده و برنامه ريزى شده از سوى برخى از اساتيد قرآن منع مى شود.
شهريار پرهيزكار، حافظ كل و مدرس قرآن در اين باره مى گويد: من هيچ وقت فرزند خودم را به حفظ قرآن مجبور نمى كنم و از او حتى نمى خواهم قرآن را حفظ كند؛ بلكه اگر خودش نسبت به اين كار اشتياقى نشان داد به او كمك مى كنم.

برخى از مدرسين قرآن، آموزش حفظ به كودكان زير هفت ساله را موجب بروز عكس العملهاى ناخواسته رفتارى در سن نوجوانى مى دانند و اين كار را تنها به علاقه و اشتياق خود كودك وامى گذارند.

نبوغ و يا بروز شايستگى هاى خاص را اساتيد منحصر به كودكان خاصى مى دانند كه اين نبوغ را نشان داده اند و آموزش ويژه ايشان نبايد براى تمام كودكان همسال آنان نسخه واحد تلقى شود.

فشار فكرى و روحى براى آموزش حفظ قرآن به كودكان گاهى باعث افسردگى آنان نيز مى شود.
رفتار
اما از اثر صوتى و آموزش ظاهر قرآن كه بگذريم مادر بهترين الگو براى پياده كردن آداب قرآن در فرزند است. عدالت در رفتار و گفتار، محبت زياد، بجا و به موقع و رفتار سنجيده و متانت و وقار هميشگى مادر مى تواند براى فرزند الگوى مناسبى در رفتار قرآنى باشد.

مادرى مى گويد: وقتى قرآن مى خواندم فرزندم مى آمد و مى گفت: بگو ببينيم «خدا چه گفته» است؟ و من آياتى كه جنبه روايى و داستانى داشت را براى او مى خواندم و داستانش را تعريف مى كردم.
همين طور شبها هنگام خواب همين قصه ها را و بخصوص داستانهايى كه شخصيتهاى خردسال در آنها هست براى او تعريف مى كردم كه چندين و چند بار هم خواهان شنيدن اين داستانها مى شد.

مادر ديگرى مى گويد: من در زمانى كه فرزندم را دعوا مى كنم يا مورد عتاب قرار مى دهم هرگز نوار قرآن پخش نمى كنم، پس از آن سراغ قرآن نمى روم و يا سر نماز نمى ايستم، حتى اگر از تلويزيون قرآن پخش شود فوراً تلويزيون را خاموش مى كنم تا خشم و قرآن با هم تداعى نشود. اما در مقابل وقتى مسافرت يا به گشت و گذار مى رويم قرآن پخش مى كنم.

يكى از مدرسين قرآن و معارف اسلامى نيز معتقد است بهترين هديه اى كه يك مادر مى تواند به فرزندانش چه دختر و چه پسر بدهد هديه آرامش است. او مى گويد: من هيچگاه با فرزندانم با تندى حرف نزدم، آنها را مجبور به كارى نكردم و در امور دينى آنها را به اجبار نكشاندم. هميشه در لحظات خلوت و تنهايى شان حرفهايشان را شنيدم و با آنها هم صحبت شدم. قبل از امتحاناتشان اصرار مى كردند كه مى خواهيم فقط با تو صحبت كنيم و من ساعتها در اتاقشان و گاهى پاى تختخوابشان مى نشستم تا اضطراب امتحان را از ذهن و دلشان پاك كنم.

اين مادر همچنين مى گويد: پدرم كه خود مجتهد بود هيچ وقت به من نگفت قرآن بخوان، اما وقتى ۱۸ ساله شده بودم و هر روز به طور مرتب قرآن را مى خواندم پدرم تشويقم كرد و اهميت اين تشويق از تأكيد او خيلى بيشتر بود.

انديشه قرآنى

نگرش قرآنى به زندگى و خانواده و داشتن نظام انديشه مى تواند كودك را نظام مند كند. گفتن داستانهايى از نظم ونظام مى تواند كودك را با نگرش منظم به زندگى آشنا كند.

مادر منظم چه از نظر فكرى و چه كارى كودك را هم منظم بار مى آورد. هم بازى شدن مادر با كودك مى تواند او را تشويق كرده و عدالت را به او ياد دهد.

داشتن كابينت در آشپزخانه را فرض كنيد، اگر اين وسيله موجود نباشد هيچ چيز جاى مشخصى ندارد و براى پختن يك غذاى ساده مدتى از وقت آدم صرف گشتن به دنبال مواد غذايى، ظرف و مواد شست وشويى مى شود و در نهايت هم جز خستگى و عصبانيت چيزى باقى نمى ماند.

ذهن انسان هم مانند آشپزخانه احتياج به كابينت بندى دارد. هر چيز بايد پوشه خاص خودش را داشته باشد تا رفتارها با هم تداخل پيدا نكنند و مثلاً رفتار مناسب كودك را با همسر بكنيم يا رفتار مناسب همكار را با فرزند و... داشتن «نظام فكرى» مانند داشتن كابينت است و اين را هم مادر مى تواند با منظم كردن اميدوارانه، مثبت و كامل به فعاليتهاى خود و خانواده داشته، فرزندش را نيز فردى اميدوار تربيت كند .

منبع: سایت جامعة القرآن