کودک و بازی های رایانه ای

 بازي هاي رايانه اي يكي از سرگرمي هاي كودكان، نوجوانان، جوانان و حتي بزرگسالان در عصر جديد است. اين بازي هاي مهيج و پر كشش ساعت ها كودك و نوجوان مارا در مقابل صفحه نمايشگر ميخكوب كرده، او را از دنياي واقعيات به عالم تخيلات فرومي برد و در اين گير و دار يا چيزي را به او مي آموزد يا چيزي را از او مي گيرد، يااين كه او را در تخيلات بي پايان به حال خود رها مي كند. اين بازي ها در كنارمحاسنشان، گاه آثار مخرب روحي و جسمي در كودكان و نوجوانان بر جاي مي گذارند كه باتوجه به ظرافت فكر و ذهنشان جبران آن ها شايد براي هميشه ناممكن شود.....

 وظيفه ي ما والدين و دست اندكاران امور فرهنگي است كه به استفاده كودكان و نوجوانان ازبازي هاي رايانه اي، چه در جامعه و چه در خانواده، سمت و سو داده، آن ها را بهمحملي براي پيشرفت و خلاقيت آنان تبديل كنيم و از تأثيرات مخرب آن ها بكاهيم. اينمقاله سعي دارد در اين جهت اطلاعاتي در اختيار اوليا و مربيان گرامي قراردهد.

عوارض نامطلوب ناشي از بازي هاي رايانه اي

با نگاهي به انبوه بازيهاي موجود در بازار در مي يابيم كه قريب به اتفاق اين بازي ها وارداتي و محصولكشورهاي ديگر، خصوصاً كشورهاي غربي است كه در ساخت هريك از اين بازي ها اهدافي رادنبال مي كنند. متأسفانه كشور ما در اين زمينه به پيشرفت هاي قابل توجهي دست نيافتهاست. شركت هايي در اين زمينه مشغول فعاليت اند و توليداتي هم عرضه كرده اند كهمتأسفانه پاسخ گوي نيازهاي نسل امروز جامعه ما نيست و بايد براي اين امر مهم وحياتي، توسط مسئولان ذيربط، تدابيري انديشيده شود.

بازي هاي رايانه اي را ميتوان به صورت زير تقسيم بندي كرد:

1-بازي هاي فكري

2-بازي هاي ورزشي

3-بازي هاي اكشن ( ماجراجويانه و حادثه اي)

4-بازي هاي جنگي

5-بازي هايتخيلي

بحث در مورد هر يك از اين بازي ها نياز به مجال بيشتري دارد، اما آنچهقابل تأمل است اين كه هر يك از اين بازي ها براي مقاطع مختلف سني ساخته شده است؛همان گونه كه ديگر توليدات فرهنگي مانند: كتاب، مجله، فيلم و ... نيز از اين قاعدهمستثنا نيستند. متأسفانه آن چه در اين زمينه اتفاق مي افتد، استفاده بي ضابطه مقاطعسني مختلف از اين بازي هاست. به عنوان مثال يك كودك 8 تا 10 ساله از يك بازي اكشن وخشونت بار كه سراسر آن پر از كشت و كشتار و فجايع غير قابل تحمل است، استفاده ميكند. اين گونه استفاده هاي نابجا و حتي بجاي بيش از حد مي تواند آسيب هاي رواني - تربيتي زير را به دنبال داشته باشد:
1-تقويت حس پرخاشگري

سازندگان بازيهاي رايانه اي به مدد فناوري هاي پيچيده و نرم افزارهاي پيشرفته اي كه در اختياردارند مي توانند تا حد امكان جذابيت اين بازي ها را براي كودكان و نوجوانان افزايش دهند و سعي دارند با استفاده از اين تكنيك ها و بهره بردن از ماجراجويي هاي موردتوجه كودكان و نوجوانان ، به بازار گرم اين بازي ها رونقي دوچندان ببخشند . لذا«خشونت » و « استفاده از اسلحه هاي » گوناگون جزء لاينفك بسياري از اين بازيهاست.
مهم ترين مشخصه بازي هاي رايانه اي حالت جنگي اكثر آن هاست و اين فرد بايدبراي رسيدن به مرحله بعدي با نيروهاي به اصطلاح دشمن بجنگد. « خشونت» مهم ترينمحركه اي است كه در طراحي جديدترين و جذاب ترين بازي هاي رايانه اي به حد افراط ازآن استفاده مي شود. چهره هاي معروف هاليوود كه در فرهنگ ما، انسان هايي ضد ارزش وغير اخلاقي اند، اين بازي ها به صورت قهرماناني شكست ناپذير جلوه گري مي كنند وخشونت هاي بي شمار آن ها، كه براي كودكان و نوجوانان جذاب است، آنان را پرخاشگر وستيزه جو بار مي آورد.
«بازي هاي رايانه اي پر تحرك باعث بروز بيماريهاياستخواني و عصبي در ناحيه دست ها و بازوها مي شود و يكي از دلايل شب ادراري دركودكان، انجام بازي هاي ترسناك رايانه اي است»

راه حل:

1-والدين اصولاًبايد با رايانه و طريقه استفاده از آن و تا حدي با بازي هاي رايانه اي و نحوه عملكردشان آشنا باشند و بدانند كه هر بازي براي چه سني است. در اين راه مي توانند از كارشناسان فن كمك بگيرند.

2-معيارهاي استفاده از بازي هاي رايانه اي را برايفرزندانشان تبيين كنند و به آنان بگويند كه مجاز به استفاده از چه بازي هايي اند.

3-خودشان درصدد خريد بازي هاي مناسب سن فرزندانشان برآيند يا لااقل آن هارا در اين راه همراهي كنند.

4-با اتخاذ تدابير صحيح اجازه ندهند كه فرزندانشاناز اين بازي ها استفاده كنند يا لااقل استفاده از آن ها را به حداقل برسانند و ديگر اين كه آسيب هاي اين گونه بازي ها را برايشان شرح دهند.

2-ايجاد روحيه انزواطلبي در كودكان

بازي هاي رايانه اي، به گونه اي افراد را با خود همراه ميكنند كه گذشت زمان را به هيچ وجه درك نمي كنند و وقتي به خود مي آيند كه ساعت هايزيادي از وقتشان صرف اين بازي ها شده است. به عبارت ديگر، حاضر نيستند رايانه را بهخاطر اين بازي ها رها كرده، به دنبال فعاليت هاي نشاط آور و اجتماعي تر بروند. لذاكودكاني كه به طور مداوم با اين بازي ها درگيرند، درونگرا مي شوند و در جامعه،منزوي و در برقراري ارتباط اجتماعي با ديگران ناتوان مي گردند. روحيه انزواطلبيباعث مي شود كودك از گروه همسالان جدا شود كه اين خود سرآغازي براي بروز نابهنجاريهاي ديگر است.

مادري مي گفت: فرزندم به بازي هاي رايانه اي معتاد شده است. او هرروز خود را به صفحه نمايشگر مي رساند و از دنياي بيرون به كلي بي خبر است و حتيمتوجه رفت و آمد مهمانان نمي شود. او بعد از دست كشيدن از اين برنامه با سردرد وكسالت مواجه است.

به اعتقاد پزشكان ايتاليايي و بعضي ديگر از كشورهاي اروپايي،مقصران اصلي، پدران و مادران اند كه فرزندان خود را ساعت هاي طولاني در مقابلتلويزيون، رايانه، ويدئو گيم، يا فيلم هاي ويدئويي رها مي كنند.

راه حل:

1-به فرزندان بياموزيم كه از رايانه نيزمانند ديگر وسايل زندگي بايد در حدمتعادل و معين استفاده كرد، زيرا كار بيش از حد با آن مي تواند ضررهاي جسمي و روحيبه دنبال داشته باشد. لذا براي بازي كردن كودكان و نوجوانان با رايانه زمان هايمشخصي تعيين كنيم و در صورت اتمام وقت، كار با رايانه را تعطيل كنيم. شايد براي دفعات اول آنان كمي مقاومت نشان دهند، اما به مرور زمان به نظم استفاده از رايانه عادت مي كنند.
2-والدين وقت بيشتري به كودك و نوجوان خويش اختصاص دهند. هر قدر وقت گذاري و ارتباط صحيح بين فرزندان و والدين بيشتر باشد، زمينه استفاده از چنين بازي هايي كمتر فراهم مي شود. بهتر است پدران و مادران با فرزندان خويش به كوهپيمايي و راهپيمايي بپردازند، به باشگاه ها و ميدان هاي ورزشي بروند و به بازي هايمورد علاقه كودكان بپردازند. بدين ترتيب، انرژي عصبي و رواني آنان تخليه و توجه آنان از بازي هاي رايانه اي منحرف مي شود.

پروفسور پيرسون، روانشناس آموزش شورايشهر بيرمنگام معتقد است: بهترين راه حل، خارج كردن رايانه از اتاق كودك است.

3-والدين تمهيداتي بينديشند كه خود نيز به نحوي از رايانه براي انجام امور مختلف استفاده كنند تا فرزندان اينگونه نپندارند كه رايانه تنها وسيله اي است براي بازي آنان. اگر در طول شبانه روز رايانه ساعاتي در اختيار والدين باشد، به همين ميزان وسوسه فرزندان براي استفاده از آن كمتر مي شود.

3-تنبل شدن ذهن كودكان ونوجوانان

در اين بازي ها به دليل اين كه كودك يا نوجوان با ساختني ها و برنامه هاي ديگران به بازي مي پردازد و كمتر قدرت دخل و تصرف در آنها را پيدا مي كند،اعتماد به نفس او در برابر ساختني ها و پيشرفت ديگران متزلزل مي شود.
تصور بيشتر خانواده ها اين است كه در بازي هاي رايانه اي فرد مداخله فكري مداوم دارد، اما اين مداخله فكري نيست، بلكه اين بازي ها سلول هاي مغزي را گول مي زنند و از نظر حركتي نيز فقط چند انگشت كودك را حركت مي دهند.

تحقيقات اخير نشان داده است كه بازيهاي رايانه اي سبب صدمات مغزي طولاني مدت مي شود. اين بازي ها فقط قسمت هايي از مغزرا كه به بينايي و حركت اختصاص دارد تحريك كرده، به تكامل نواحي ديگر مغز كمك نميكنند. كودكاني كه ساعت هاي زيادي به بازي اختصاص مي دهند، لب فرونتال مغزشان تكامل پيدا نمي كند. لب فرونتال مغز نقش بسزايي در تكامل حافظه، احساس و ... يادگيريدارد. افرادي كه لب فرونتال مغز آنها تكامل پيدا نمي كند بيشتر مستعد انجام اعمال خشونت آميزند و كمتر توانايي كنترل رفتارهايشان را دارند.

راه حل:

1-شايد يكي از راه كارهاي مناسب براي پرورش خلاقيت و نوآوري بچه ها توسط بازي هاي رايانه اي، استفاده آنان از بازي هاي فكري و معمايي باشد. بازي هايي كه بيشتر سلولهاي مغزي را به كار وادار و فكر آنان را درگير كند. شمار اين گونه بازي هاي هم كم نيست، اما متأسفانه بچه ها استقبال چنداني از آنها نمي كنند، مگر قشر خاصي كه به اين بازي هاي علاقه مند است. بايد بازي هاي فكري جذابي طراحي كرد كه به اندازه بازيهاي حادثه اي براي كودكان جذاب و پركشش باشد.

2-به بهانه آموزش نيز مي توان ازبازي هاي فكري بهره برد. نرم افزارهاي آموزشي مي توانند نقش مهمي در اين زمينه ايفاكنند.

4-تأثير منفي بر روابط خانوادگي

هريك از پديده هاي عصر صنعت بهسهم خود در دور كردن اعضاي خانواده از يكديگر، به طور خواسته يا ناخواسته، نقشي به عهده دارند. روابط خانوادگي به خاطر درگير بودن اعضاي خانواده با دنياي ماشيني روزبه روز كمرنگ تر شده است. اعضاي خانواده به خاطر مشغول بودن به تماشاي تلويزيون يادرگير بودن با رايانه و اينترنت و بازي هاي رايانه اي، كمتر وقت مي كنند با يكديگر بنشينند و صحبت كنند. اين خود باعث سرد شدن روابط بين والدين و فرزندان شده است، به گونه اي كه آنان كمتر حوصله يكديگر را دارند.

راه حل:

بهتر است كه والدين به مدتي، هر چند كوتاه، با كودكان و نوجوانان در انجام بازي هايشان همراه شوند و درمورد بازي هاي رايانه اي به آنان به بحث و تبادل نظر بپردازند. بازي هاي دسته جمعي اعضاي خانواده مي تواند به گرمي روابط آنان و ايجاد رقابت سالم در ميانشان كمككند.

5-افت تحصيلي

عوامل بسياري در افت تحصيلي دخيل اند. شايد بتوان گفت هر چيزي كه ذهن دانش آموزان را از مسير آموزش منحرف كند، يكي از عوامل افت تحصيلي است. با خصايصي كه براي بازي هاي رايانه اي برشمرديم بدون شك آنها از عوامل مؤثر درافت تحصيلي محسوب مي شوند. چرا كه وقت زيادي از دانش آموز را اشغال مي كنند و فكر وذهن او را درگير مسايل غيرآموزشي مي كنند. يكي از والدين اظهار مي داشت: پسرم درسال گذشته بهترين نمرات را داشت، اما از وقتي كه رايانه برايش خريده ايم روزي 2 تا 3 ساعت وقت خود را صرف بازي مي كند و از لحاظ تحصيلي افت پيدا كرده است.

راه حل:

حتي اين مشكل نيز در ادامه راه حل هاي قبلي، سعي و اهتمام والدين و در اين مورد به خصوص، معلمان و دست اندركاران تعليم و تربيت را مي طلبد تا با همراهي وهمفكري يكديگر برنامه ريزي درستي براي استفاده كودكان و نوجوانان از بازي هاي رايانه اي انجام دهند و از رايانه، بيشتر براي پيشبرد امر آموزش بهره بگيرند.

6-اعتياد به بازي هاي رايانه اي

يكي از خطرناك ترين آثار سوءبازي هاي رايانه اي « اعتياد» به اين بازي هاست كه بيش از هر چيز كودكان و خصوصاً نوجوانان را تهديد مي كند. اين تهديد آن قدر جدي است كه گاه منجر به مرگ مي شود،كما اين كه در سال 2005 نوجواني در كره جنوبي آنقدر به اين بازي ها وابسته شده بودكه از خوردن و آشاميدن هم امتناع مي كرد و اين امر نهايتاً منجر به مرگ او شد. دولتچين معتادان به بازي هاي كامپيوتري را در پادگان هاي نظامي به مدت يك ماه ترك ميدهد.

7-مشكلات جسمي

در كنار آثار مخرب روحي بازي هاي رايانه اي، كار بااين وسيله مشكلات و عواقب جسمي نيز براي استفاده كنندگان به دنبال دارد كه به طوراجمال به بيان آن ها مي پردازيم:

1-مشكلات بينايي: چشمان فرد به دليل خيره شدنمداوم به صفحه تا حد زيادي از لحاظ بينايي تحت فشار قرار مي گيرد و دچار عوارض سندرم بينايي مي گردد. به اعتقاد پزشكان، كودكاني كه به مدت طولاني از رايانه استفاده مي كنند در معرض خطر نزديك بيني قرار مي گيرند.

2-صدمات اسكلتي: مشكلات نواحي مچ، گردن و پشت، كودكاني را كه به مدت طولاني از كامپيوتر استفاده مي كنند،تهديد مي كند؛ زيرا فرد در يك وضعيت ثابت ساعت ها مي نشيند و در نتيجه ستون فقرات واستخوان بندي او دچار مشكل مي شود. همچنين احساس سوزش و سفت شدن گردن، كتف ها و مچ دست از ديگر عوارض كار نسبتاً ثابت و طولاني مدت با رايانه است.

3-پوست فرد نيزمداوم در معرض اشعه هايي قرار مي گيرد كه از صفحه رايانه پخش مي شود. ايجاد تهوع وسرگيجه، خصوصاً در كودكاني كه صرع دارند، از ديگر عوارض بازي هاي رايانه اي است.

راه حل هايي براي جلوگيري از صدمات جسمي

الف) صدمات بينايي:

1-قبل از شروع مدرسه معاينه كامل از چشم كودكان، از نظر ديد نقاط دور و نزديك، صورت گيرد.

2-ايستگاه هاي كار با رايانه، متناسب با وضعيت كودكان، طراحي شود.

3-فاصله صفحه نمايشگر و چشم كودك، 28 – 18 اينچ توصيه مي شود.

4-به فرزندانتاناجازه ندهيد در فاصله نزديكي از صفحه رايانه بنشينند.

5-از رايانه هاي داراي صفحه كوچك استفاده كنيد.

6-نور صفحه تلويزيون را كم كنيد.

7-چشم ها بايد مسلط به صفحه رايانه باشد.

8-روشنايي اتاق به نحوي تنظيم گردد كه زنندگي نور صفحه رايانه به حداقل برسد.

9-والدين بايد از رفتارهايي كه بر مشكلات چشمي دلالت مي كند آگاه باشند، از قبيل: قرمزي چشم، مالش مكرر چشم ها، سردرد، شكايت از تاري ديد و خستگي چشم.

10-از پوشش هاي مخصوص رايانه استفاده شود.

ب)صدمات اسكلتي:

براي پيشگيري از اين صدمات بايد وضعيت صحيح قسمت فوقاني بدن درحين كار با كامپيوتر حفظ شود:

1-پشت به وسيله صندلي حمايت شود.

2-در حيننشستن بر صندلي نبايد بر عقب زانوها فشار وارد شود.

3-پاها روي سطح محكم قرارگيرد.

4-زاويه بين ساق پا و ران بيش از 90 درجه نباشد.

5-مچ بطور خنثي قرارگيرد( زاويه كمتر از 15 درجه)

6-صفحه كامپيوتر طوري قرار گيرد كه كودك بدوناين كه گردنش را به عقب يا جلو خم كند، آن را به راحتي ببيند.

7-تجهيزات مناسب(صندلي راحت، ميز ثابت، صفحه كليد سطح پايين با شيب منفي، موشواره در اندازه مناسببراي كودك) در محل كار وجود داشته باشد.

چاقي
از ديگر عوارض جسماني كه بهدنبال استفاده بيش از حد از رايانه و برنامه هاي آن به وجود مي آيد، چاق شدن كودكانو نوجوانان به علت كم تحركي در مقابل اين دستگاه است. كل حركت و جنبش بدن در هنگام كار با كامپيوتر به انگشتان دست خلاصه مي شود و ديگر اعضاي بدن بي حركت مي مانند،كه اين بي تحركي باعث جمع شدن چربي ها در بدن و نهايتاً چاقي مي شود.

راهحل:

بايد در كنار استفاده از رايانه، فرزندان را به تحرك و ورزش تشويق كرد و خودنيز با آنها به ورزش پرداخت. در فواصل كار با كامپيوتر مدتي را به حركت و جابه جايي اختصاص داد. به عقيده پزشكان، براي جلوگيري از صدمات اسكلتي و بينايي، كاربر بايداز مقابل رايانه برخيزد، چند قدمي راه برود و چند حركت نرمشي مربوط به گردن، كمر،مچ، ساعد، پا و ديگر اعضا را انجام دهد تا هم رفع خستگي شود و هم اعضاي بدن ثابت وبي حركت نمانند و از بروز چاقي نيز جلوگيري شود.

مزاياي بازي هاي رايانهاي

با وجود همه عيوبي كه براي بازي هاي رايانه اي برشمرديم، آن ها از مزايا وفوايدي نيز برخوردارند كه نمي توان به سادگي از كنار آنها گذشت. در اينجا به تعدادي از آنها اشاره مي كنيم:

1-به عقيده بعضي از پزشكان، بازي هاي رايانه اي به كودكان كمك مي كند كه به داروهاي مسكن كمتر احتياج پيدا كنند.

2-بازي هاي رايانه اي بچه ها را وارد دنيايي مي كنند كه كنترلش در دست آنهاست و به همين دليل از اين بازي ها لذت مي برند.

3-باعث هماهنگي چشم و دست و پرورش عضلات ظريف كودك مي شوند.

4-وسيله كمك آموزشي براي معلولين و پر كردن اوقات آنان است.

5-براساس تحقيقات جديد، در زمينه تكلم و حرف زدن، به كودكان كمك مي كند و آنان سريعتر شروع به سخن گفتن مي كنند.

نتيجه گيري

خواسته يا ناخواسته بايدبپذيريم كه بازي هاي رايانه اي همانند بسياري ديگر از پديده هاي عصر فناوري اطلاعاتبه زندگي ما و فرزندانمان راه پيدا كرده است. اگر بخواهيم آن را ناديده بگيريم و فرزندانمان را از اين بازي ها محروم نماييم، حرص و ولع آنان براي دسترسي به اين بازي ها بيشتر مي شود و اگر در خانه نتوانند بازي كنند به خانه دوستانشان مي روند. اگر آنجا هم نتوانستند، به كافي نت ها و مكان هايي كه مي توانند با رايانه بازي كنند، سر مي زنند.

از سوي ديگر، اگر بخواهيم فرزندانمان را در اين زمينه لجام گسيخته به حال خود بگذاريم، خطرهاي روحي، رواني و جسمي آنان را تهديد مي كند. لذا والدين و دست اندركاران امور فرهنگي و آموزشي بايد با برنامه ريزي صحيح را ه رابراي استفاده صحيح كودكان و نوجوانان از اين بازي ها هموار كنند و براي تحقق اين امر:
ما خودمان بايد بازار اين محصولات را با توليدات داخلي و بازي هايي همسو بافرهنگ اسلامي و ايراني مان در دست بگيريم و حتي به كشورهاي ديگر نيز اين برنامه ها را صادر كنيم. نكته ديگر اين كه حتي المقدور از ورود بازي هاي غيرمجاز و مخرب به داخل كشور، توسط مراجع ذي صلاح ممانعت به عمل آيد و به دنبال آن نظارت جدي والدين بركار فرزندان با كامپيوتر در خانه، خصوصاً استفاده از بازي هاي رايانه اي، اعمال شود و فرهنگ استفاده صحيح از بازي هاي رايانه اي به فرزندان آموخته شود.

منابع:
1-پايگاه اينترنتي تبيان. http://www.Tebyan.Nrt

2-صادقيان، عفت. تأثير كامپيوتر و اينترنت بر كودكان و نوجوانان.

3-اخبار 20:30شبكه دوم سيماي جمهوري اسلامي ايران.