نگاهی اجمالی به مقوله ی فرزندپروری
طبق روایات اسلامی کودک در 7 سال اول امیر و سید، در 7 سال دوم مطیع و فرمانبردار و در 7 سال سوم وزیر و مشاور است لذا والدین در هر یک از این مراحل باید به نکاتی توجه کنند.
مواردی که والدین بایستی در مراحل سیادت (هفت سال اول) فرزندان رعایت کنند.
1- ابراز محبت به کودکان.
2- دادن آزادی و استقلال به فرزندان (منظور از این آزادیها سخت گیری نکردن، تعلیم به موقع و متناسب با سن کودک، کمکهای لازم به کودک در رفع نیازهایش، دادن ابتکار عمل و آزادی به او به خصوص در اموری مثل غذا خوردن، لباس پوشیدن، بازی کردن، شانه زدن مو، مسواک کردن و... است. وظیفه والدین اینست که کودک را در انجام عملیات آزاد گذاشته و حتی بعضی مواقع تحریض و تشویق کنند که مستقلاً عمل کند ولی هر جا که ناتوان شد و یا اشتباه کرد به او کمک کنند)
1- عدم مبارزه با حس کنجکاوی کودک.
2- دادن پاسخهای مناسب به سؤالات او.
3- تخطئه نکردن کودک در برابر سؤالات بسیار ساده و یا سؤآلات تکراری او.
4- ایجاد شخصیت در کودکان و احترام به شخصیت آنان.
5- نادیده گرفتن بعضی از اشتباهات آنان.
6- احتراز از پرخاشگری و لجاجت در برابر آنان.
7- رفع بعضی از نیازهای آنان.
8- پرهیز از محبتها و حمایتهای افراطی و بی جا.
9- امر و نهی کودکان به موقع با حفظ آبرو و شخصیت آنها.
10- آماده کردن کودکان برای رفتن به دبستان و...
نظر به این که قبل از شروع هر کار و فعالیت آماده شدن برای آن کار از اهمیت ویژهای برخوردار است لذا مختصری درباره آمادگی توضیح میدهیم:
آمادگی:
امروزه ثابت شده که قبل از شروع هر فعالیت فرد باید قبلاً خود را برای آن آماده کرده باشد تا در اجرای آن موفقیت بهتری نصیبش گردد. به عنوان مثال فردی که قادر است از ارتفاع یک متری به راحتی سقوط کند، اگر همین فرد در شب و به هنگام تاریکی پایش در گودالی به عمق 10 سانتیمتر برود آسیب میبیند. چرا؟
واضح است این فرد قبل از سقوط و پرش از سکوی یک متری بدن خود را آماده میکند به عبارت دیگر «گارد» و ژست لازم را میگیرد همه عضلات و اندام بدن خود را آماده میکند و پس از آن از یک متری سقوط میکند و بدون آسیب دیدن در پرش خود موفق میشود.
امّا به هنگام شب چون بدون آمادگی قبلی در چاله 10 سانتی متری میافتد پایش آسیب میبیند و رنجور میشود. همین طور وقتی که قصد داریم به منزل یکی از آشنایان به مهمانی برویم قبل از مهمانی رفتن خود را از هر لحاظ باید آماده کنیم. لباس مناسب مهمانی میپوشیم. وسیله لازم برای رفتن به مهمانی را تدارک میبینیم و اگر قرار باشد هدیهای با خود ببریم، هدیه مناسبی تهیه میکنیم و بعد از فراهم کردن این مقدمات به مهمانی میرویم. بدیهی است اگر مقدمات خوب فراهم شده باشد این مهمانی موجب خوشحالی و انبساط خاطر میزبان، مهمان و سایر افراد شرکت کننده خواهد شد. ولی اگر بدون آمادگی و تهیه مقدمات به چنین مهمانی برویم آن مهمانی چیزی جز ناراحتی، خستگی، پشیمانی و بالاخره رنج روانی چیزی به بار نمیآورد.
بنابر این قبل از رفتن به دبستان هم اگر مقدمات رفتن به دبستان خوب فراهم شده باشدو به عبارت دیگر کودک از قبل آماده شده باشد، امکانات لازم فراهم شده باشد. رفتن به مدرسه موفقیت آمیز خواهد بود. خوبست والدین قبل از فرستادن کودکان به مدرسه و آغاز تعلیم و تربیت رسمی حداقل نکات زیر را در نظر داشته باشند.
1- فرزند آنان از لحاظ رشد جسمی و روانی به حدی رسیده باشد که بتواند تعلیم و تربیت رسمی را پذیرا باشد بنابر این به والدین توصیه میشود از بزرگتر گرفتن شناسنامه بچهها که اصطلاحاً «کَبرَ سن» نامیده میشود و گذاشتن کودکان قبل از رسیدن به سنّ لازم جداً خودداری نمایند؛ و همچنین است در مورد رشد روانی و عقلی. (در این مورد از مشاوران آگاه میتوان کمک گرفت)
2- کودکانی که دوره کودکستان و آمادگی را ندیدهاند و به عبارت دیگر از خانه و خانواده و آغوش مادر جدا نشده اند، نمیتوانند رفتن به مدرسه و ساعتها دوری از محیط خانواده را به خوبی تحمل کنند؛ لذا والدین این قبیل کودکان باید قبل از ورود به مدرسه بچهها را با محیط مدرسه و مقررات آن آشنا کنند و در صورت امکان پا گذاشتن کودکان در دورههای آمادگی آنان را برای رفتن به دبستان آماده کنند.
3- وابستگی کودک را به والدین و خانه به روشهای مقتضی کم کنند (مثل بردن کودک به پارک و بازی با کودکان همسن و سال ـ گذراندن ساعتی در منزل اقوام بدون حضور پدر و مادر و غیره)
اصولی که والدین باید در مرحله اطاعت (هفت سال دوم) مراعات کنند.
علاوه بر اصولی که در دوران «سیادت» گفته شد و نکاتی که در بالا مختصراً توضیح داده شده والدین هنگام برخورد با فرزندان خود در «دوره اطاعت» لازم است اصول دیگری را در نظر بگیرند؛ لذا بعضی از مهمترین آنها را فهرست وار خاطر نشان میکنیم.
1- عدم تبعیض در خانواده:
والدین باید به اثرات سوء تبعیض از لحاظ روانی، عاطفی، اجتماعی و غیره کاملاً آگاه بوده و از اعمال تبعیض اجتناب ورزند.
2- هماهنگی در تربیت:
والدین باید با یکدیگر هم آهنگ باشند بدین ترتیب دستوراتی که از طرف مادر صادر میشود و یا روشهایی که به کار گرفته میشود از طرف پدر و سایر افراد خانواده باید تأیید شود و بالعکس.
3- همکاری با مدرسه:
والدین باید با مدرسه همکاری کامل داشته و در اجرای روشهای تربیتی و آموزشی با معلمان کاملاً هماهنگ باشند. (فرض بر اینست که درباره این موضوع در جلسات انجمن اولیا و مربیان در مدارس به حد کافی بحث میشود)
4- وفای به عهد.
والدین باید وعدههایی که به فرزندان میدهند وفا کنند و از وعدههایی که امکان انجام آنها مقدور نیست و یا به صلاح کودک نیست پرهیز کنند. در وفای به عهد باید به گونهای عمل کند که فرزندان حتی احتمال پیمان شکنی و خلف وعده در مورد والدین ندهند.
5- گفتار نیک.
والدین باید ضمن رعایت محبت به هنگام صحبت با فرزندانشان عفت کلام داشته باشند و به هنگام نافرمانی فرزندان از رفتارهای مستبدانه و زیاده روی در ملامت به پرهیزند.
6- انتخاب الگو.
والدین باید الگوهای مناسبی برای فرزندان خود انتخاب کنند ـ الگو باید شرایط لازم و مربوط به خود داشته باشند ـ و از مقایسه کودک با همسالان به خصوص به قصد ملامت، اهانت، تحقیر، تمسخر و... جداً خودداری کنند.
7- آزادی.
والدین باید ضمن اعطای آزادی به فرزندان مراقب رفتار، گفتار، ابتکارات و... فرزندان خود باشند. اعطای آزادی بیان و... فرزندان را برای اجتماع فردا بهتر آماده میکند و موجب میشود تا کودکان بتوانند ابتکارات، خلاقیتها و بالاخره لیاقت خود را بروز دهند.
والدین باید به بازی و تفریح کودکان مخصوصاً در سن اطاعت به صورت یک نیاز حیاتی توجه کنند و سعی داشته باشند تا امکانات تفریحات سالم را برای فرزندان خود فراهم کنند.
9- دوستی.
از آن جا که فعالیتهای گروهی شخص را برای زندگی بهتر اجتماع آماده میکند والدین باید اجازه دهند تا فرزندانشان دوستان مناسبی انتخاب کنند. والدین باید بر روابط دوستانه فرزندانشان نظارت داشته و راهنمای خوبی برای آنان و دوستانشان باشند.
10- مسئولیت.
والدین باید ـ به خصوص در اواخر سن اطاعت ـ مسئولیتهای مناسبی به فرزندان خود واگذار کنند و از آنان بخواهند مسئولیتهای خود را به بهترین وجه انجام دهند. البته در مواقع ضروری باید آنان را ارشاد و راهنمائی کنند.
11- اعتنا به رفتار و گفتار فرزندان.
والدین باید با دقت به اعمال رفتار، گفتار و ... فرزندان توجّه کنند و عملاً به فعالیتهای آنان ارج بگذارند تا بدین طریق به شخصیت در حال شکل گرفتن فرزندان احترام قائل شوند و از اعمال و عقاید درست او حمایت کنند.
12- دعای خیر.
به منظور تقویت روحیه و اعتقادات مذهبی و قدردانی از فرزندان، والدین باید در فرصتهای مناسب برای فرزندان خود دعای خیر کنند و از خدای بزرگ مسألت کنند که فرزندانشان را در تمام موارد یاری فرماید.
برخی از وظایف والدین در مرحله وزارت (هفت سال سوم)
1- جوانان را نسبت به مسائل مذهبی آگاه کنید و سعی نمائید که نسبت به اصول و مبانی اسلام اعتقاد درست پیدا کنند و احکام دینی عامل و مقتضیات مذهب را محترم بشمارند.
2- احساس مسئولیت را در جوانان بیدار و آنان را به قبول و انجام مسئولیت تشویق کنید.
3- جوان را در تعیین و شناخت هویت فرهنگی، مذهبی، ملی و آرمانی خود یاری کرده و تشویق کنید تا هویت فردی و واقعی و هم چنین هویتی که جامعه از او انتظار دارد بشناسند و درک کنند.
4- راههای صحیح زندگی مسالمت آمیز را به او نشان دهید.
5- کنترل و مراقبت کنیم تا جوانان به پوچ گرائی، نژاد پرستی، اعتیاد و مفاسد دیگر روی نیاورند.
6- جوانان را در انتخاب شغل و حرفهای مناسب با علائق، استعدادها و امکاناتشان تشویق کنید.
7- جوانان را به ورزش و پرورش اندام سوق دهید.
8- اوقات بیکاری و فراغت جوانان را با ورزش، عبادت، گردش، مطالعه و امثال آن پر کنید.
9- مهارتهای اجتماعی و آداب و رسوم مذهبی و متداول جامعه را به او بیاموزید.
10- جوانان را با اصول بهداشت و سلامت جسم و روان آشنا کنید و موجبات حفظ سلامت جسم و روان او را فراهم کنید.
11- در انجام فعالیتهای اجتماعی و اداره خانه او را شریک و سهیم کنید.
12- در جوانی موجبات ازدواج ـ جوانان را ـ از هر جنسی که باشند ـ فراهم کنید.