تربیت دینی 19؛ انتقال مفاهیم دینی با استفاده از اخلاق (قسمت دوم)

در قسمت قبل به رابطه ی میان اخلاق و ایمان پرداختیم و با این بُعد وجودی بیشتر بیشتر آشنا شدیم. در این قسمت به ذکر تکنیک های کاربردی برای استفاده از این بُعد در انتقال مفاهیم دینی می پردازیم. با ما همراه باشید...

تکنیک هایی  که در خصوص انتقال مفاهیم دینی و بعد اخلاقی مطرح است

ما باید مفاهیم اخلاقی را که به بچه های خود منتقل کرده و آن را دستمایه ای برای تقویت ایمان قرار دهیم . مثلاً اول وقت نماز بخوانیم و به فرزند خود بگوییم که خدا ما را هنگام اذان دعوت می کند و ما خجالت می کشیم که نرویم . اینجا شما از حیا و شرمندگی برای ارتباط با خدا کمک گرفته اید یا به فرزند خود بگوییم که زشت است انسان به واسطه ی خسیس بودن انفاق نکند . چون خدا گفته است که جای خالی این پول را خود او پر خواهد کرد . ما باید با صفات اخلاقی  ایمان را تقویت کنیم .

یا حتی برای درست کردن اخلاق از ایمان کمک بگیریم . مثلاً اگر فرزندمان از همکلاسی خود و یا کم محبتی معلم ناراحت است و نزد ما درد دل می کند، ایمان را وسط بکشیم و به او بگوییم که خدا مراقب بندگان خود است و به همه ی آنها روزی می دهد . اگر الان محبت معلم  را روزی تو نکرده است ، در جای دیگری این کار را خواهد کرد .  اصلاً ناراحت نباش . اگر در وادی حسادتایمان خدا را وسط بکشیم ، ایمان تقویت می شود . این کار یعنی آموزش ایمان.

آموزش مفاهیم دینی بسیاری از اوقات با تجربه همراه است . ما باید با لمس کردن ایمان در صحنه ی عمل ، آن را به فرزند خود آموزش دهیم . یعنی یا ایمان را بهواسطه ی اخلاق خوبی که دارد در او تقویت کنیم و یا ایمان را دستمایه ی خوب شدن اخلاق او قرار دهیم . ما باید به کمک اخلاق ، ایمان را که حقیقت دین است به فرزند خود آموزش دهیم .  بنابراین اخلاق یکی از ابعاد انتقال مفاهیم دینی است . پدر و مادر باید خوش اخلاق بوده و بچه درک کند که آنها بخاطر ایمان به خدا خوش اخلاق هستند . بنابراین اخلاق همراه با ایمان برای انتقال مفاهیم دینی در فرزندان موثر است . خداوند متعال در قرآن کریم آمیزش اخلاق و ایمان را به ما آموزش می دهد و می فرماید: دیگران را ببخشید ، آیا دوست ندارید که خدا شما را ببخشد ؟ از این طریق ایمان آموزش داده می شود .

البته ما باید به فرزندان خود بگوییم که مبادا فریب اخلاق خوبی که به صورت ژنتیک از پدر و مادر خود دریافت کرده اند را بخورند . باید بچه های ما ضعف های خود را برطرف کنند . مثلاً اگر بچه ی ما به صورت ژنتیک خوش رو است و بواسطه ی آن زبانزد می باشد به او بگوییم که تو خوش رو هستی اما این ضعف ها را هم داری . مراقب باش که گول تعریف دیگران را نخوری . این خوش اخلاقی برای تو نوری به دنبال ندارد . البته نباید آن صفت را تقبیح کنیم ، اما باید به آنها بگوییم که این مسئله ارزش زیادی برای شما ندارد . شما باید سعی کنید که ضعف های خود را برطرف کنید .

باید کاری کنیم که بچه های ما فریب اخلاق خوبی که بدون ایمان دارند را نخورند بلکه به دنبال صفات اخلاقی خوبی باشند که به واسطه ی ایمان خدا و اعتقاد به قیام و معاد ، می توانند کسب کنند . تقوا رئیس اخلاق است . مهم این است که شما اخلاق خود را به واسطه ی اعتقاد به خدا درست کرده باشید . در جریان اصلاح اخلاق ، بچه مفهوم بخاطر خدا بودن و اخلاص را درک  می کند . اگر شما می خواهید اخلاص را به فرزندان خود آموزش دهید باید در گیر و دار درگیری های اخلاقی آن را بیاموزید .  ما باید مراقب باشیم که فریب خوش اخلاقی خود را نخورده و  بی ایمان نشویم .

وقتی که ما با بچه های کمتر از هفت سال صحبت می کنیم ، نباید توقع زیادی از آنها داشته باشیم . در واقع ما باید با آنها درد و دل کرده و از خودمان صحبت کنیم . ولی وقتی بچه از هفت سال عبور کرد باید انتظارات خود را از او مطرح کنیم . بنابراین تا قبل از هفت سال ما انتظار جدی از آنها نداریم و فقط آنها را دعوت به تماشای خودسازی می کنیم . اما از هفت سال به بعد آنها را نیز به خود سازی دعوت می کنیم . البته برای اینکه کلام ما موثر باشد ، خود ما نیز باید با بچه ها همراه شویم . یعنی تنها نگوییم که این کار را ما از شما انتظار داریم بلکه به او بگوییم که این چیزها را خدا از من و شما با هم  انتظار دارد .

الگوهای دینداری

ما نباید دین را از روی رفتار دینداران بشناسیم . خصوصاً افرادی که به اوج دینداری نرسیده و الگو نشده اند . ما باید تشخیص دهیم که چه کسانی به طور کامل دین را اجرا می کنند و چه کسانی نیمه کاره این کار را می کنند . افرادی که به به طور ناقص دینداری می کنند هیچگاه نمی توانند الگوی ما باشند . ما به اندازه ی کافی در جامعه ی خود الگوهای دینداری داریم . ما در عرصه ی سیاست شخصیت هایی داریم که  انسان های منصفی بوده و پای حق می ایستند . این افراد برای حفظ وجاهت خود حق را پایمال نمی کنند. این افراد چهارده معصوم و اصحاب نازنین ایشان هستند .

حتی خیلی از اولیای خدا که در کنار ما زندگی می کنند نیز معرف دین هستند . در کنار این قله ها ، کتاب خدا هم موجود است . هم این قله ها کتاب خدا را تفسیر می کنند و هم کتاب قرآن تفسیر رفتار این قله ها است . بنابراین منبع دین ما هم اولیای خدا هستند و هم کتاب خدا . اگر می خواهیم افراد را ملاک قرار دهیم باید افرادی را در نظر بگیریم که در قله ها هستند . کسانی که شعائر ظاهری دین را رعایت  می کنند مسئولیت زیادی دارند . اگر کسی را ناراحت کنند که او به دین آنها دشنام بدهد ، در گناه او شریک هستند . اگر ما افراد مذهبی داریم که بد اخلاقی می کنند، در مقابل افراد مذهبی که خوش اخلاقی هم می کنند کم نداریم . باید به آنها نگاه کنیم و دین خود را در وجود انسان های خوب ترجمه کنیم .

حد تشویق در مورد آموزش مفاهیم دینی به فرزندان

ما تشویق زیادی را رد می کنیم . اینکه ما صرفاً فرزندان خود را در هنگام انجام کار خوب تشویق کنیم اشتباه است ، باید همیشه به فرزند خود محبت کرده  و اگر در جایی خواستیم آنها را تشویق کنیم ، یک محبت مضاعف انجام دهیم . البته در جاهایی تشویق بسیار موثر است اما بویژه در مسائل معنوی نباید آنقدر آنها را تشویق کنیم که شرطی شوند . بچه باید یاد بگیرد که یک سری کارها را مخلصانه برای خدایی انجام دهد که فوراً تشویق نمی کند . مثلاً در هنگام خواندن نماز به فرزند خود بگوییم که خدا از تو تشکر می کند ولی تشکر خدا صدا نداشته و در زندگی تو تجلی پیدا می کند  . البته هیچگاه ما نباید از کنار بچه بی تفاوت عبور کنیم و این کار باید همیشگی باشد . بسیاری از تشویق های ما اشتباه است . چون در خلاء رفتار خوب ما است .  در ضمن برای خیلی از امور ما نباید فرزندان خود را زیادی تشویق کنیم . اگر زیاد تشویق کنیم، فرزند ما به آن زیادی وابسته می شود .