۵۰ روش ساده براى علاقه مند كردن فرزند به مطالعه؛ قسمت اول
امروزه در جامعه ى ما، والدين نقش ويژه اى در آموزش فرزندان خود به عهده گرفته اند. اين امر از يك سو به احساس مسئوليت و نگرانى آنها نسبت به آينده عزيزانشان مربوط مى شود، و از سوى ديگر ناشى از سهمى است كه نظام آموزشى كشور و مدارس به عهده آنها گذاشته اند.به هر حال ، اغلب پدران و مادران در برابر اين مسئوليت خطير از اطلاعات و دانش كافى برخوردار نيستند و مشتاق اند كه بدانند چه بايد بكنند…
امروزه در جامعه ى ما، والدين نقش ويژه اى در آموزش فرزندان خود به عهده گرفته اند. اين امر از يك سو به احساس مسئوليت و نگرانى آنها نسبت به آينده عزيزانشان مربوط مى شود، و از سوى ديگر ناشى از سهمى است كه نظام آموزشى كشور و مدارس به عهده آنها گذاشته اند.به هر حال ، اغلب پدران و مادران در برابر اين مسئوليت خطير از اطلاعات و دانش كافى برخوردار نيستند و مشتاق اند كه بدانند چه بايد بكنند…
توانايى خواندن فرزند خود را نمى توانیم با قطعيت پيش بينى كنیم اما بهترين كارى كه مى توانیم انجام بدهیم اين است كه راه او را هموار كنیم تا بتواند به ادبيات و کتاب علاقه مند شود. به همین منظور از همان ابزارى استفاده مى كنیم كه در اين كتاب پيشنهاد كرده ایم :
با هم خواندن ، به كتابخانه رفتن ، قصه تعريف كردن و فراهم آوردن محيطى مناسب براى مطالعه در خانه .
فعاليت ها و پيشنهادهاى اين مقاله به چهار بخش تقسيم مى شود.
بخش اول (مطالعه را با هم تجربه كنيد)
بخش دوم ، (مطالب خواندنى در دسترس قرار دهيد)، ممكن است غير معقول به نظر رسد اما من خانه هايى را ديده ام كه افراد آن كاملا هوشمند بوده اند اما تنها مطلب خواندنى كه در آنجا يافت مى شد يكى دو تا كتاب آشپزى ، يك مجله الكترونيك يا نوشته هاى پشت جعبه كيك آماده بوده است .
بخش سوم (رفتار بچه ها را اصلاح كنيد) چند روش استاندارد براى خواندن نقادانه ارائه شده كه به راحتى مى توانيد در خانه به كار گيريد.
بخش آخر (رفتار خود را اصلاح كنيد) نشان داده شده كه چگونه مى توانيد با تغيير فكر و رفتار خود توانايى هاى فرزندتان را افزايش دهيد. نمى گويیم خودتان را از پايه عوض كنيد: تغييرات ساده ى شما وضعيت فرزندتان را بهبود خواهد بخشيد.
بخش 1: مطالعه را با هم تجربه كنيد.
1- بگذاريد فرزندتان ببيند كه شما مى خوانيد
پس خيلى ساده است : اگر مى خواهيد فرزندتان در مدرسه موفق باشد و اگر مى خواهيد به مطالعه عشق بورزد، اگر مى خواهيد فرزندتان را كتاب خوان بار بياوريد، خودتان بايد مطالعه كنيد.آنچه فرزندتان نياز دارد اين است كه ببيند به طور مرتّب براى خواندن كتاب وقت زيادى مى گذاريد. اگر اهل مطالعه نيستيد مقدارى كار مى برد:
× بايد ببينيد كه به خواندن چه مطالبى علاقه داريد.
× بايد در خانه كتاب داشته باشيد. (به روش هاى 16 و 25 مراجعه كنيد.)
× بايد تلويزيون را خاموش كنيد. (به روش 46 مراجعه كنيد)
× بايد كارى در نظر بگيريد كه فرزندانتان در زمان مطالعه شما به آن بپردازند. (چطور است به آنها هم كتاب بدهيد؟)
هر چقدر هم كه كتاب خواندن برنامه زمانى شما را تحت فشار قرار دهد و از وقت شما براى انجام كارهاى ديگر بكاهد. نتيجه آن در طولانى مدت با ارزش است .
2- اطلاعاتى را كه از مطالعه به دست مى آوريد، تقسيم كنيد
شما از مطلبى كه مى خوانيد، روزانه چيزهايى مى آموزيد. پس چرا آن را با خانواده خود در ميان نگذاريد؟
اگر اطلاعاتى را كه از مطالعه خود به دست مى آوريد با فرزندانتان در ميان بگذاريد، مى توانيد آنها را براى خواندن به قصد كسب اطلاعات آماده كنيد. با اين كار به بچه ها مى فهمانيد كه به آنچه مى خوانيد علاقه داريد و دوست داريد آنها نيز به آن علاقه مند شوند.
وقتى بچه ها مى بينند كه چگونه از اطلاعاتى كه به دست آورده ايد استفاده مى كنيد، ديگر كمتر از خواندن به قصد كسب اطلاعات خواهند ترسيد.
حتى مى توانيد فرزندانتان را تشويق كنيد اطلاعاتى را كه از خواندن به دست مى آوردند با شما در ميان بگذارند،
3- با صداى بلند بخوانيد
درك مطلب بچه ها هنگام خواندن ، به طور طبيعى از توانايى آنها هنگام برقرارى ارتباط كلامى كمتر است . بچه ها هنگامى كه مدرسه را شروع مى كنند صدها كلمه را مى فهمند اما فقط چند كلمه را مى توانند بخوانند يا بخش كنند. اين اختلاف زمانى از بين مى رود كه بچه ها در خواندن مهارت به دست بياورند و كلماتى را كه قبلا به صورت شفاهى استفاده مى كردند، به طور مرتب به صورت نوشتارى ببينند.
يكى از مهم ترين كارهايى كه مى توانيد در طول عمرتان براى بچه ها انجام بدهيد اين است كه با صداى بلند برايشان كتاب بخوانيد.
اين كار را مى توانيد كمى بعد از تولد آنها شروع كنيد و تا پيش دبستانى و سال ها بعد نيز ادامه بدهيد. هنگامى كه با صداى بلند براى بچه ها كتاب مى خوانيد، فرصت خوبى پيدا مى كنيد كه نوشته ها را با هم تجربه كنيد.
با اين كار فرزندانتان به زبان توجّه مى كنند و مهارت هاى ضرورى درك مطلب آنها كه در مدرسه و در سال هاى بعد به آن نياز دارند، پرورش مى يابد.براى موفقيت تحصيلى بچه ها، درك مطلب ، پرورش دايره ى لغات و قدرت تشخيص لغات آنها با ميزانى كه والدين با صداى بلند برايشان كتاب مى خوانند رابطه ى مستقيم دارد.
چگونه با صداى بلند بخوانيد؟
الف) با حالت و لحن مناسب بخوانيد.
براى هر يك از شخصيّت ها از يك صداى خاص استفاده كنيد. از علائم نقطه گذارى كمك بگيريد تا لحن خواندنتان را عوض كنيد يا براى افزايش تاثير خواندنتان مكث كنيد.
ب) با علاقه بخوانيد و با متن درگير شويد.
اگر به طرح داستان يا مشكلات شخصيت هاى آن علاقه مند شده ايد به زبان بياوريد تا فرزندانتان بدانند. اگر اتفاقات هيجان انگيز است با لحنى هيجان زده بخوانيد، اگر ترسناك است با لحنى بخوانيد كه نشان ترس است .
ج) از سؤ ال هاى جديد و هوشمندانه استفاده كنيد.
قبل از اين كه ورق بزنيد، از بچه ها بپرسيد كه به نظرشان چه اتفاقى خواهد افتاد. از آنها بخواهيد نام شخصيت هايى را كه در تصاوير ديده مى شوند، بگويند. (براى مطالب بيشتر درباره خواندن جدى و هوشمندانه مراجعه كنيد به روش 34)
د) تماس چشمى برقرار كنيد.
شما بازيگر هستيد و فرزندتان تماشاچى . سرتان را بالا بياوريد و به حالت چهره فرزندتان توجه كنيد. همراه او بخنديد و براى اظهار نظر درباره روند داستان مكث كنيد.
4- روزنامه را خانوادگى بخوانيد
اگر فرصت كمى داريد كه با فرزندانتان و براى آنها بخوانيد، روزنامه مى تواند منجى شما باشد. پس هر يك از اعضاى خانواده مى تواند مطلبى را كه باب طبع خود باشد در آنها پيدا كنند.
روزنامه هايى كه صفحات ويژه ى كودكان و نوجوانان يا ويژه نامه كودكان و نوجوانان چاپ مى كنند از همه بهتر است چون مطالب آن هم مناسب فرزندان دبستانى شماست و هم مناسب فرزند نوجوانتان . پس وقتى از راه مى رسيد همين طور روزنامه را نيندازيد و برويد. هدف شما مشاركت خانوادگى است پس بگذاريد فرزندانتان شما را در حال روزنامه خواندن ببينند.
از فرزند دبستانى خود بپرسيد كدام يك از مطالب طنز روزنامه از همه خنده دارتر بود. ضرورتى ندارد كه هنگام مطالعه سكوت را رعايت كنيد و خواندن روزنامه مى تواند فعاليت پر سر و صدايى باشد.( هنگامى كه به صورت فردى مى خوانيد، با صداى بلند نيز اظهار نظر كنيد و بدين ترتيب فرزندان خود را تشويق كنيد كه به صورت جدى بخوانند) (مراجعه كنيد به روش 34)، اين مهارت به آنها كمك مى كند كه آنچه را مى خوانند به خاطر بسپارند و آن را خوب درك كنند.
5- تشويق كنيد كه نسل هاى مختلف باهم بخوانند (خواندن بين نسلى)
بين ساختار خانوادگى و موفقيّت كودك در خواندن و زبان ، روابط دوجانبه اى وجود دارد كه يكى از مهم ترين آنها در حيطه ى تعامل با بزرگسالان است . بچه هايى كه به خانواده هاى گسترده تعلق دارند و به طور مرتب به ديدن اعضاى بزرگ تر فاميل مى روند و با بزرگسالان به گردش و مسافرت مى روند و به انجام فعاليت هاى مختلف مى پردازند، نسبت به بچه هايى كه دسترسى كمترى به افراد بزرگسال دارند، در خواندن پيشرفته ترند.
اين خبر براى والدين نااميد و خسته خبر خوبى است : توانايى هاى زبانى فرزندانتان و توانايى آنها در خواندن تنها به شما بستگى ندارد. اگر مى خواهيد بچه هايى بار بياوريد كه هم عاشق خواندن و هم خواننده هاى موفقى باشند، ايجاد ارتباط بين آنها و بزرگسالان ديگر مى تواند كمى از بار را از دوش شما بردارد.
اگر والدينتان مهمان شما هستند، از آنها بخواهيد در آيين قصه خوانى شبانه شركت كنند. اغلب پدربزرگ ها و مادربزرگ ها دوست دارند كه بدين ترتيب مركز توجه قرار بگيرند. گهگاهى از والدين يا از همسايه هاى مسن ترتان بخواهيد هنگامى كه از خانه بيرون مى رويد از فرزندانتان مراقبت كنند، مطالب خواندنى نيز در اختيارشان قرار دهيد تا با بچه ها بخوانند.
اگر بچه ها عادت كرده باشند كه فقط والدين خودشان برايشان كتاب بخوانند، ابتدا بايد آنها را آماده كرد تا بتوانند از سبك كتاب خوانى بزرگسالان ديگر لذت ببرند. به بچه ها بگوييد كه خوانندگان مختلف يك ترانه ى واحد را به صورت هاى متفاوت مى خوانند و هنرپيشه هاى مختلف يك نقش واحد را به صورت هاى متفاوت اجرا مى كنند.
6- تشويق كنيد كه بچه هاى يك نسل با هم بخوانند (خواندن بين نسلى)
قانونى وجود ندارد كه بگويد فقط بزرگسالان بايد براى بچه ها كتاب بخوانند، بچه هاى بزرگ تر مى توانند از اين فرصت استفاده كنند و هنرهاى خود را به رخ خواهرها و برادرهاى كوچك تر خود بكشند. اين كار به نفع خواننده ، شنونده و به نفع شماست .
اگر به طور موقت اين نقش خود را به فرزند بزرگ ترتان محوّل كنيد تجربه خوبى به دست مى آورد و ممكن است انگيزه پيدا كند كه اين نقش را به خوبى اجرا كند. اگر فرزند بزرگ تر خود را تشويق كنيد كتاب هاى مورد علاقه خود را با صداى بلند بخواند بسيار مؤ ثر است .
7- با صداى بلند با همديگر بخوانيد
وقتى بچه ها ياد گرفتند كه به تنهايى بخوانند، باز هم بايد به كار خود ادامه بدهيم و براى آنها با صداى بلند كتاب بخوانيم . البته مى توانيم روال كار را تغيير دهيم . اكنون ديگر مى توانيم كار خواندن را با فرزندمان تقسيم كنيم . براى اين كار روش هاى زيادى وجود دارد كه برخى از آنها را توضيح مى دهيم .
چگونه كار خواندن را تقسيم كنيم؟
- نفرى يك خط؛ شما خط اول را بخوانيد، فرزندتان خط دوم ، و الى آخر.
- روش ديگر اين است كه نفرى يك صفحه بخوانيد.
شما: يكى بود يكى نبود
كودك : زير گنبد كبود
- شما روايت را بخوانيد و فرزندتان ديالوگ را يا هر يك از شما متن گفته هاى يكى از شخصيت ها را بخوانيد.
شما: بچه ها در را باز كنيد، من مادرتونم . (آقا گرگه)
كودك : اگر تو راست مى گى ، دست هايت را نشان بده !(شنگول)
- با همديگر (هر دو با هم مى خوانيد)
هر دو: دويدم و دويدم
سر كويى رسيدم
دوتا خاتونى ديدم ...
وقتى با همديگر با صداى بلند مى خوانيد به فرزندتان مى گوييد كه خواندن با صداى بلند تنها كار شما نيست ، بلكه كارى است كه از آن لذت مى بريد و فرزندتان نيز مى تواند از آن لذت ببرد. يكى از محاسن آن اين است كه هميشه نسبت به توانايى فرزندتان در خواندن ، يعنى ميزان روان بودن ، درك مطلب و دايره لغات او آگاهى خواهيد يافت . فايده ديگر آن اين است كه فرزندتان را براى خواندن براى هم نسل هاى خود آماده مى كند (مراجعه كنيد به روش 6)
8- درباره مطالب مورد علاقه خود در خانواده صحبت كنيد
اگر مى خواهيد فرزندان خود را با آنچه مى خوانيد آشنا كنيد و خود نيز با آنچه فرزندانتان مى خوانند آشنا شويد، بهترين روش اين است كه درباره مطالب مورد علاقه ى خود در خانواده صحبت كنيد.
آيا مطلب جذّابى مى خوانيد؟ درباره اش صحبت كنيد! اگر فرزندانتان كوچك تر از آنند كه بتوانند آن مطلب را بخوانند اشكالى ندارد. كافيست بفهميد كه از آنچه مى خوانيد لذت مى بريد و به آن علاقه داريد و دوست داريد كه علاقه ى خود را با آنها در ميان بگذاريد.
فرزندان بزرگترتان را نيز تشويق كنيد كه درباره ى آنچه مى خوانند صحبت كنند و بگويند كه چه جنبه اى از آن را دوست دارند (مراجعه كنيد به روش 38.)
به صورت خانوادگى به كتابخانه برويد و پس از بازگشت به خانه هميشه اين آيين را اجرا كنيد: كتاب ها را در يك قفسه ى مخصوص كتابخانه بگذاريد. اين كار دو فايده دارد: اول اين كه كتاب هاى كتابخانه كمتر گم مى شوند و كمتر اتفاق مى افتد كه در بازگرداندن آنها تاءخير كنيد و دوم اين كه همه اعضاى خانواده مى بينند كه بقيه چه كتابى مى خوانند.
بچه ها به تدريج علايق خود را در زمينه هاى مختلف ، از غذا و لباس گرفته تا مطالب خواندنى ، پيدا مى كنند. اگر بتوانند ببينند كه افراد ديگر چگونه براساس ملاك هاى متفاوت انتخاب مى كنند، خود نيز مى توانند علايق خود را در زمينه كتاب خوانى گسترش دهند و به سليقه ى ناب ترى دست يابند.
9- صحنه هاى مورد علاقه خود را در خانواده اجرا كنيد
معلمينى كه هنرهاى زبانى را آموزش مى دهند، فوايد تئاتر را در اين زمينه به خوبى درك مى كنند. تئاتر بچه ها را در متن ديالوگ ، شخصيت پردازى و طرح قرار مى دهد و به آنها كمك مى كند آنچه را كه مى خوانند بهتر درك كنند و به خاطر بسپارند. با اين روش عالى نيز مى تونيد بچه هايى را كه به خواندن تمايل ندارند، ترغيب كنيد كه مهارت هاى خود را بيازمايند.
چگونه صحنه ها را در خانه اجرا كنيم؟
الف)صحنه اى ساده را كه آغاز و پايانى مشخص دارد انتخاب كنيد.
ب)نقش هر فرد را مشخص كنيد يا اجازه بدهيد بچه ها نقش دلخواه خود را انتخاب كنند.
ج) ابتدا صحنه ها را مغشوش و به هم ريخته يادآورى كنيد و بعد آنها را به ترتيب وقوع مشخص كنيد.
د) صحنه را اجرا كنيد و در صورت امكان از ديالوگ و حركت نيز استفاده كنيد.
ه)در آخر درباره آن بحث كنيد: هر يك از شخصيّت ها چه احساسى دارد؟ علت رفتارهاى آنها چه بوده ؟ در آينده چه اتفاقى ممكن است رخ بدهد؟
هر چه تعداد فرزندانتان بيشتر باشد يا هر چه بچه هاى بيشترى را بتوانيد به اين كار مشغول كنيد، تئاترتان پيشرفته تر مى شود. در صورت تمايل مى توانيد همه بچه هاى محل را درگير كار كنيد. از آنها بخواهيد متن نمايش را براساس داستان هاى مورد علاقه خود بنويسند، لباس بازى خود را درست كنند، نقش هاى خود را تمرين كنند و نمايش را براى دوستان و والدين خود اجرا كنند.
نقش بازى كردن يكى از بهترين روش ها براى مشغول كردن بچه ها به خواندن است و به آنها انگيزه مى دهد كه خود نيز به تنهايى كتاب بخوانند.
10- خواندن كتاب هاى مورد علاقه ى خود را به فرزندانتان توصيه كنيد.
كتاب هاى مورد علاقه شما در دوران كودكى چه بود؟ آيا آنها را در اختيار فرزندتان قرار داده ايد؟ اگر خواندن كتاب هاى مورد علاقه خود را به فرزندانتان توصيه كنيد دو مطلب را به صورت ظريف و غير مستقيم به آنها مى فهمانيد: اول اين كه خودتان به خواندن علاقه داريد و دوم اين كه فرزندانتان را آن قدر دوست داريد كه مى خواهيد علاقه خود را با آنها نيز در ميان بگذاريد.
طبق تحقيقى كه كارول چامسكى (3) در 1972 انجام داد، بين مراحل رشد زبانشناختى بچه ها و تعداد كتاب هايى كه مادران آنها با خاطره خوب از دوران كودكى خود به ياد داشته و براى فرزندانشان خوانده اند، رابطه مهمى وجود دارد. وقتى مادران كتاب هاى گوناگون و مورد علاقه دوران كودكى خود را به ياد مى آوردند، بچه ها نيز به ارزش اين كار نزد مادرانشان پى مى برند و نسبت به بچه هاى ديگر براى كتاب خواندن ارزش بيشترى قائل مى شوند.
اگر فرزندتان مانند شما نيست و به كتاب يا نويسنده خاصّى شور و شوق نشان نمى دهد، نااميد نشويد. سليقه هاى افراد با هم متفاوت است و براى اين كه كسى به كتاب هاى چارلز ديكنز يا سى .اس .لوئيس علاقه مند شود، شايد لازم باشد كه سليقه اش پرورش يابد. مهم تلاش است . همين كه به طور غيرمستقيم به فرزندتان بفهمانيد كه شما نيز زمانى كودك بوديد و توانايى ها و علائق تان نيز در حد يك كودك بود، باب هاى ارتباط و گفت وگو بين شما گشوده مى شود.
ادامه دارد...
تهیه و تنظیم: مدرسه ی مامان ها- خانم دکتر عاطفه نژاد محمد