چگونه می توانیم فرزند مودب بار بیاوریم؟

با دکتر میترا حکیم شوشتری، روان پزشک کودک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران تماس گرفتم تا بپرسم چطور می شود فرزندمان را مودب بار بیاوریم ولی خانم دکتر گفتند این پرسش از پایه و اساس اشکال دارد ونمی توان به آن پاسخ داد! ایشان در گفت وگویی مفصل تر منظور خود را واضح تر بیان کردند و ما قانع شدیم در چند جمله نمی توان گفت چطور می توان یک بچه مودب بارآورد.

خیلی از والدین از ما پرسیده اند که چطور می توانند فرزندشان را مودب بار بیاورند. پاسخ شما به پرسش آنها چیست؟

والدینی که می گویند می خواهم بچه ام را مودب بار بیاورم، در واقع یک هدف کلی و کاملا گنگ برای خود ترسیم می کنند و این کلی گویی و نامشخص بودن هدف، روی رفتار، گفتار و تصمیم گیری هایشان اثر دارد و نه خود می دانند چه می خواهند، نه می توانند به بچه بفهمانند خواسته شان چیست.

ولی مودب بودن یک تعریف مشخص دارد که همه ما در هر خانواده و با هر فرهنگ آن را قبول داریم؛ مثلا سلام کردن، تشکر یا احترام به دیگران رفتارهای مثبتی هستند که ادب فرد را نشان می دهد.

کاملا با شما موافقم اما اجازه بدهید منظورم را با مثال واضح تری بیان کنم. وقتی پدر و مادری صاحب فرزند می شوند و از همان دوره نوزادی در حالی که او را در آغوش دارند و برایش آرزوهای خوب می کنند با خود عهد می بندند که او را مودب بار بیاورند، باید ببینند آیا خودشان در روابط دو نفره زن و شوهری یا روابط کمی گسترده تر که رابطه با خانواده ها و دوستان است، به موارد مثبتی که در تعریف مودب بودن یا مبادی آداب بودن است، عمل می کنند؟

اگر یک زن و شوهر با هم بد حرف می زنند، از هم تشکر نمی کنند یا با حس خوب قدردان یکدیگر نیستند و تشکر کردنشان هم با طعنه و گوشه کنایه است، اگر در پریدن در حرف هم استادند و در هزاران مورد مثبتی که نمایانگر ادب یک فرد است ضعف و مشکل دارند، قطعا نمی توانند انتظار داشته باشند بچه از آنها الگوی صحیح و مثبتی بگیرد و درست برعکسشان عمل کند.

پس باید تعریف خود را از مودب بودن مشخص و انتظارها و خواسته هایی که از بچه داریم طوری هدف گذاری و برنامه ریزی کنیم که عقلانی و منطقی باشد. پدری که وقتی پشت فرمان است یا زمانی که فوتبال می بیند یا با تلفن حرف می زند و...، مدام فحاشی می کند، نباید انتظار داشته باشد پسرش جز این عمل کند.

حالا تصور کنید این پدر از من می پرسد چگونه پسرم را مودب بار بیاورم! به عقیده من بددهنی و پرخاشگری دور از ادب است اما این کار در زندگی او جاری است و اولین چیزی که در ذهنم شکل می گیرد این است که بپرسم مودب بودن از نظر شما چیست؟ چرا که او در این یک بام و دو هوا نمی داند دنبال چیست.

پس شما به همه والدینی که می خواهند بچه ای مودب داشته باشند توصیه می کنید اول از خودشان شروع کنند و نگاهی به رفتار و گفتار خود بیندازند چون بچه آنها با مشاهده و الگوبرداری مثل بزرگ ترها عمل خواهد کرد.

بله، بچه ها از بدوتولد با اولین ابزار یادگیری که همان مشاهده است، تمام رفتارها و گفتارهای ما را زیر نظر دارند. خیلی ها گمان می کنند بچه زیر یک سال درک ندارد اما او در حال ضبط داده هایی است که از محیط پیرامون خود می بیند و می شنود. او رفتار پدر و مادرش را می بیند. وقتی به هم سلام می کنید (حتی به او که خیلی کوچک است) او هم بزرگ تر که شد به همه سلام می کند و حالا باید با تشویق، این رفتار مثبت را تقویت کرد: «وای! چقدر قشنگ سلام کردی! خوشحال شدم.»

حالا هدف شما که از مدت ها قبل معلوم بوده و روی آن کار کرده اید، کاملا نزدیک و در دسترس است و باید قدم بعدی را بردارید و با بیان انتظارتان از کودک و مشخص کردن خواسته ای که دارید(همین که گفتید چقدر خوب سلام کردی) و سپس تعریف و تمجید از او، آن را تثبیت کنید.

از چه سنی می توانیم تقویت رفتار مطلوب و تشویق هدفمند را برای این منظور شروع کنیم؟

زمان شروع این کار با توجه به درک بچه ها و اینکه قدرت کلامی و دیگر توانمندی هایشان چگونه باشد، تفاوت دارد. نمی توان یک فرمول کلی برای همه بچه ها در نظر گرفت.

بعضی والدین دوست ندارند فرزندشان دیگران را «تو» خطاب کند. اول باید خودتان لفظ «شما» را به کار ببرید و وقتی او به پدربزرگش می گوید: «شما بیا بشین» تشویقش کنید، تشویق باید همان لحظه باشد «دیدی پدرجون چقدر قشنگ بلده بگه بشین، خیلی خوشحال شدم» برایش دست بزنید، هورا بکشید. یا اگر رفتارهایی که مورد انتظار شماست بزرگ تر و با اهمیت ترند مانند صحبت مودبانه پشت تلفن، بهتر است با خوراکی محبوب مثل بستنی یا هر آنچه می خواهد، در همان لحظه او را تشویق و رفتارش را تقویت کنید. بچه ۳ ۲ ساله ای که گوشی تلفن را برمی دارد و با زبان شیرین خود سلام می کند و می پرسد شما و بعد بزرگ تر را صدا می زند، معلوم است پله پله تشویق شده و از بازخورد خوبی که گرفته، لذت برده و سپس تلاش کرده هرچه مودب تر پاسخگوی تلفن باشد. او یک شبه به اینجا نرسیده است.

مقایسه بچه ها یا معرفی کسی به عنوان الگوی ادب درست است؟

نه، بچه ها را با هم مقایسه نکنید. در حیطه توانایی ها و استعدادهای خودش از او انتظار داشته باشید و رفتارهایی را از او بخواهید که خودتان هم در انجامش موفق اید.

یعنی اگر در یک مهمانی بچه ای به خاطر رفتار خوبش تشویق شد هم نباید فرصت را غنیمت بشماریم و از فرزندمان بخواهیم به عملکردش توجه کند؟

نه، شما هم باید در حد معمول و نه بیشتر همپای دیگران رفتار کودک مودب را بستایید ولی در موردش با بچه خودتان وارد بحث نشوید. گاهی بچه ها (اگر ۵ ۴ سال به بالا باشند) از شما می پرسند چرا فلانی را تشویق کردید؟ بهتر است آگاهانه و غیرمستقیم عمل کنید و بپرسید تو چی فکر می کنی؟ به نظر تو چرا؟ مگر چه کار کرده بود؟ و بعد هم بگویید این عکس العمل طبیعی همه آدم هاست که وقتی رفتار مودبانه می بینند، واکنش مثبت نشان می دهند. به همین دلیل همه ما دوست داریم رفتارهای خوب بیشتری یاد بگیریم و در واقع خودمان را محترم و عزیز بداریم. همین قدر کافی است و نباید بحث را کش بدهید.

یک اشتباه رایج

بعضی از والدین مبادی آداب عمل می کنند و الگوی خوبی هستند ولی باز فرزندشان اهل سلام و تشکر نیست. اینکه تذکر می دهند یا بچه را وادار به سلام و تشکر می کنند، درست است؟

نه، متاسفانه خیلی هم رایج است که می گویند: «تشکر کردی؟»، «بگو ممنونم»، «سلام کن!» یا حتی بچه را تنبیه می کنند که اصلا جواب نمی دهد. فقط باید با تقویت رفتارهایی که مطلوب ماست و واقعا از مدت ها قبل هدف گذاری شده بودند و پرهیز از تقویت رفتارهای منفی پیش برویم تا بچه خودش به این درک برسد که رفتارهای مودبانه به نفع خود او است و با این رفتار می تواند بازخوردهای خوبی از دیگران و محیط بگیرد. ضمنا والدین همیشه در گوشه ذهن خود این نکته را بدانند که سرشت بچه ها با هم تفاوت دارد و بعضی ها ذاتا تمایل دارند در جمع بدرخشند و کار والدین آنها آسان تر است.

منبع: سایت آفتاب- الهه رضاییان