شبهای قدر را برای کودکانمان خاطره انگیز کنیم
یکی از اعمال عبادی مهم در این ماه که تأثیر بسزایی در سرنوشت افراد دارد و ضروری مینماید که از دوران کودکی زمینههای آن فراهم شود، احیاء شبهای قدر است. شب قدر از شرافت و عظمت ویژهای برخوردار است. شب قدر؛ شبی است که از هزار ماه (بیش از هشتاد سال) بهتر و به اندازه یک عمر طولانى و پر برکت ارزش دارد. سعادتمند کسی است که با سلامتی و معرفت، شبهای قدر را درک کرده، از فیوضات آن بهرهمند گردد.
اولیای بزرگوار دین اعمال بسیاری درباره شبهای قدر به ما تعلیم نمودهاند که احیاء و شب زندهداری یکی از این اعمال است. آنها، خود نیز این سنت حسنه را پاس داشته و از آن بهره میبردند. پیامبر خدا (صلوات الله علیه و آله) نه تنها شب قدر، بلکه دهه سوم ماه مبارک رمضان به عبادت پرداخته و در این مدت کاملاً بستر خود را جمع میکردند. علاوه بر این در شب بیست و سوم این ماه، اهل و عیال خویش را نیز بیدار نگه میداشت و بر روی خواب رفتگان آب میپاشید تا از درک شب قدر محروم نشوند، (۱)
حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز در شب قدر، حال مخصوصی داشت، نه تنها خود بیدار بود، بلکه فرزندان خویش را نیز وادار میکرد تا در چنین شبی بیدار بمانند.
لذا ضروری است والدین عزیز کودکان خود را با ماهیت شبهای قدر آشنا ساخته و مقدمات بهرهبردن معنوی آنها را فراهم سازند. در این رابطه نیز والدین میتوانند از حضرت فاطمه زهرا (س) الگو بگیرند. یکی از مسائلی که فاطمه زهرا (سلام الله علیها) به آن توجه داشت، گرایش فرزندان به انجام تکالیف الهی بود. وی فرزندان خود را چنان تربیت نمود که بهترین کارها را عبادت خداوند دانسته و از آن بالاترین لذتها را ببرند. او نه تنها خود عملاً الگویی برای آنها بود، بلکه آنها را به این کار ترغیب میکرد.
با توجه به اهمیت لیالی قدر، مهمترین نکته این است که پدر و مادر بتوانند فرزند خود را برای احیاء این شبها بیدار نگهدارند. آنها باید توجه داشته باشند که طرز تفکر کودک درباره شبهای قدر با طرز تفکر آنها متفاوت است. هدف از بیدار نگه داشتن کودک این نیست که دقیقاً اعمالی را که بزرگترها انجام میدهند کودک نیز انجام دهد، بلکه صرف بیدار نگه داشتن او در این شب و حضورش در مراسم احیاء بسیار ارزنده و دارای خیر و برکت است، پس نهادینه کردن احیاء لیالی قدر در وجود کودک بسیار ضرورت دارد.
پدران و مادرانی که میخواهند کودکان خود را برای درک مراسم احیاء شبهای قدر بیدار نگه دارند، خوب است نکات کلیدی زیر را در نظر داشته باشند:
۱) کودک باید الگویی عملی پیش روی خود داشته باشد. والدینی که از لیالی قدر بهره نبرده و بیدار نباشند، فرزندان آنها نیز هرگز بیدار نخواهند ماند، پس از نقش الگو بودن برای فرزند خود غفلت نکنید. ما در نمونههایی از روایات مشاهده میکنیم که کودکان حضرت فاطمه (سلام الله علیها) شاهد عبادتها و شب زندهداریهای مادر بودهاند. امام حسن مجتبی (علیهالسلام) میگوید: «شب جمعهای مادرم را دیدم که در محراب عبادت ایستاده بود و همواره در رکوع و سجود بود تا سپیده دمید، در تمام این مدت میشنیدم که برای مؤمنین و مؤمنات دعا میکرد و آنان را نام میبرد و هیچگاه برای خودش دعا نکرد. به او گفتم: مادر جان چرا برای خودت دعا نکردی و فقط برای دیگران دعا نمودی؟! فرمود: فرزندم اول همسایه سپس خانواده.»
ایشان به حدی در این کار جدی و قاطع بودند که نمیگذاشتند احدی از اهل خانه خوابش ببرد. درسی که از این رفتار حضرت با فرزندانش گرفته میشود این است که اگر خانواده حس دینی و خدا پرستی را از دوران طفولیت پایه گذاری کند، نتیجه آن در جوانی نصیب همه جامعه اسلامی میشود. همچنین این یک نمونه از اهمیت دادن آن حضرت به دستورهای دینی در تربیت فرزندان است، البته نمونه بسیار روشن و بارز آن که حتی سعی دارد کودکان نابالغ را در شب قدر بیدار نگهدارد، همان امری که اکثر مردم حتی درباره نوجوانان و جوانان از آن غافل هستند.
۳) با توجه به طولانی بودن مراسم احیاء برای کودکان و خسته شدن آنها، همراه داشتن مواد غذایی از سوی والدین ضروری است. البته نباید در این زمینه راه افراط و یا تفریط را پیش گرفت. لذا مناسب است یک بطری آب، مقداری میوه خصوصاً سیب، کمی مواد نشاسته دار مانند نان، کیک و بیسکوئیت و یا مقداری کشمش، همراه والدین باشد. برطرف کردن نیازهای اولیه کودکان که راه خستگی و بهانه گرفتن را ببندد، میتواند خاطره بسیار شیرینی را در ذهن آنها به ثبت برساند و موجب شود که تا چند روز درباره این خاطره شیرین با والدین خود گفتگو کنند.
۴) گرچه اولیای الهی بر بیدار نگهداشتن اطفال در شبهای قدر خصوصاً شب بیست و سوم اصرار ورزیده اند، یقیناً این سفارش به معنای اجبار کودکان به دعا و عبادت و راز و نیاز نیست. بلکه صرف بیدار ماندن آنان موجب خیر و برکت و عنایت ویژه خواهد بود. بنابراین شایسته است برنامهای از طرف والدین ترتیب داده شود که کودکان علاوه بر بیدار ماندن، آزرده نشوند و از این شبها خاطره ناخوشایندی به ذهن نسپارند. مجبور کردن آنها به بیدار ماندن نه تنها اثر مثبتی نخواهد داشت، بلکه کودک با خاطره بدی که به ذهن سپرده است، تا سالیان متمادی از حضور در مراسم احیاء امتناع خواهد ورزید.
۵) نکته قابل تأمل دیگر تاریک نمودن و خاموش کردن همه چراغهای مسجد یا محل مراسم در زمان شروع مناجات و قرآن بر سر گذاردن است. گرچه شاید این عمل به خودی خود مشکلی نداشته باشد، به یقین اطفال بسیاری را از این محیط تاریک، همراه با گریه و ناله میترساند و نه تنها والدین خود را مجبور به ترک مسجد مینمایند، بلکه گاه تا مدتها و حتی در نوجوانی و جوانی از این گونه مراسمات دوری خواهند کرد. بنابراین مناسب است نور مسجد بهخصوص در قسمت بانوان به طور کامل خاموش نشود.
۶) حوصله کودکان محدود است و در صورت طولانی شدن برنامه احیاء شبهای قدر موجب میشود تا آنها خسته، دلزده و مأیوس شوند. حذف موارد غیر ضرور باعث کوتاه شدن مراسم میگردد و کودک از اینکه توانسته بدون هیچ مشکلی تا پایان مراسم بیدار بماند، احساس خوشایندی داشته باشد. مهم حضور و بیدار ماندن کودکان در مراسم احیاء است تا این سنت حسنه در ضمیر آنها نهادینه شود، لذا نباید به کودک برای خواندن تمام دعاها و نمازهای وارد شده در این شبها فشار وارد کرد.
۷) پدر و مادر میتوانند دعاهای طولانی را تقسیم کنند و هر شب مقداری از آن را با کودک بخوانند تا او خسته نشود.
۸) مهمترین نکته برای ایجاد انگیزه بیدار ماندن در کودک، حضور همسنوسالان او در مراسم احیاء است. وقتی کودک در مراسم حاضر شود و ببیند کودکان دیگر نیز همراه والدین خود حضور دارند، احساس خوبی به او دست خواهد داد و انگیزه سرشاری در او ایجاد خواهد شد که تا پایان مراسم بیدار بماند. البته باید مراقب بازیگوشی و شیطنتهای کودکانه نیز بود.
۹) مناسب است پدر و مادر بعد از اتمام لیالی قدر برای کودک خود هدیهای قابل توجه تهیه نمایند تا خاطره حضور در این شبهای معنوی برای او شیرینتر شود. البته نباید فضایی ایجاد شود که کودک صرفاً برای دریافت هدیه در مراسم احیاء شرکت کند.
10) تدارک مسابقات و سرگرمیهای مناسب با محتوای شبهای قدر و قرار دادن جوایز ارزنده موجب خواهد شد کودکان برای شرکت با نشاط در مراسم احیاء شبهای قدر لحظه شماری کنند.
__________________________________________________________
منابع:
۱) دعائم الاسلام،نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دارالمعارف، مصر، ۱۳۸۵ ق، ج ۱، ص ۲۸۲
۲) دعائم الاسلام،نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دارالمعارف، مصر، ۱۳۸۵ ق، ج ۱، ص ۲۸۲
با تشکر از «آسایش»