سن مناسب پرورش خلاقیت در کودکان

با وجود تغييرات چشمگير در دروس فعلي مدارس و فراهم بودن امکانات آموزشي و در دسترس بودن انواع فناوري ها براي افزايش هوش و خلاقيت کودکان، هنوز والدين نمي دانند چگونه مي توانند فرزندي خلاق تربيت کنند. نمي دانند که خلاقيت را مي توان از چه سني پرورش داد و چقدر با هوش کودک مرتبط است.

هرچند پاسخ به اين سوالات در يک مطلب نمي گنجد، اما درباره پرورش تفکر خلاق در کودک که اصلي ترين گام در پرورش خلاقيت است، پاي صحبت هاي يکي از کارشناسان نشستيم...

تفکر خلاق

بدون شک يکي از بزرگ ترين دغدغه هاي بسياري از والدين در زمانه کنوني، تربيت فرزنداني خلاق و باهوش است؛ فرزنداني که هوش سرشاري داشته باشند و بتوانند مدارج عالي تحصيلي را به بهترين شکل ممکن طي کنند. 

اگر بخواهيم تفکر خلاق را معنا کنيم، بايد بگوييم که وقتي از مجموعه اطلاعات و داده ها يک فکر جديد و نو ارائه شود، تفکر خلاق حاصل شده است. در واقع مجموعه اي از افکار رها شده که به تنهايي ثمري ندارد يا کيفيت بالايي ندارد، به اشکال جديدي تبديل مي شود که نتيجه بخش و مفيد است.

دکترپيمان هاشميان، فوق تخصص روان پزشکي کودک و نوجوان مي گويد:

تمامي اختراعات، حاصل تفکر خلاق است يعني فکر جديدي که در يک مجموعه به توليد شيء جديدي منجر شده است.گاهي تفکر خلاق به نوآوري منجر مي شود؛ يعني از داده ها و مصالح موجود استفاده جديدي مي شود. براي داشتن تفکر خلاق به زمينه هايي نياز است. طبيعي است که هر کودکي با سطحي از هوش، توانمندي، استعداد و علاقه به دنيا مي آيد و شيوه پرورش تفکر خلاق در کودکان متفاوت است اما مي توان زمينه هاي بروز تفکر خلاق را در کودکان فراهم کرد.

 پنج سالگي، اوج تفکر خلاق

از آن جا که کودکان پيش از ۵ سالگي توجه و تمرکز کمتري دارند، رشد خلاقيت در بيشتر کودکان از۵ سالگي به بعد آغاز مي شود اما هستند کودکان خلاقي که از ۲سالگي کارهاي خلاقانه انجام مي دهند و البته هوش بالاتري نسبت به همسالان خود دارند.

بنابراين والدين از ۵ سالگي به بعد با اتخاذ شيوه هاي متعدد مي توانند اميدوار باشند که خلاقيت در کودکشان پرورش پيدا کند. برخلاف تصور بسياري از والدين درباره اين که براي افزايش خلاقيت کودک نياز به سرمايه گذاري مالي وجود دارد، در اين راستا فقط لازم است کودک درباره اشياي موجود در محيط پيرامون خود اطلاعات کافي داشته باشد و اجازه يابد آن چه کنجکاوي اش را تحريک کرده است، در اختيار داشته باشد.

سپس والدين مي توانند نحوه استفاده هاي متنوع از يک شيء را به او آموزش دهند. او بايد بتواند از يک اسباب بازي به اشکال مختلف استفاده کند و با يک فکر رها شده و آزاد با اسباب بازي هاي خود بازي کند، گاهي لازم است والدين چگونگي کار با اشيا را به کودک نشان دهند و از او سوالاتي درباره ساير کاربردهاي آن بپرسند.

 دکتر هاشميان با اشاره به اين که کار با کاردستي يا لگو در بروز خلاقيت کودکان نقش مهمي دارد، تاکيد مي کند:

همراهي با بازي کودکان در اين سن بسيار مهم است. والدين مي توانند در ساخت اشکال هندسي به کودک کمک کنند يا از او بخواهند درباره آن چه ساخته است يک داستان بگويد يا يک داستان براي او تعريف کنند و بخواهند آن را طبق علاقه خود تغيير دهد.

نقاشي کردن هم يکي از بهترين راه هاي افزايش خلاقيت کودکان است؛ تشويق کودکان به نقاشي کردن، در شکل گيري نوع جديدي از طرز تفکر درباره محيط پيرامون و ترسيم آن چه در ذهن دارند، بسيار موثر است. استفاده از هنرهاي تجسمي، پازل، جداول ترسيمي هم بسيار سودمند است.

تخيل و خلاقيت

خوب است بدانيد کودکان از ۳تا ۵ سالگي خيال پرداز مي شوند و قوه تخيل خود را به کار مي گيرند. بعضي از والدين در مواجهه با خيال پردازي کودکان نگران مي شوند در صورتي که اين امر در فرآيند رشد و تکامل کودک کاملا طبيعي است. بنابراين بهتر است تخيلاتي را که کودک به زبان مي آورد، گوش کنند و با طرح سوالاتي تفکر و عمل کودک را تقويت کنند.

در اين صورت کودک هميشه يک مدل بازي نمي کند، نقاشي نمي کشد و شکل درست نمي کند، در موارد بسياري والديني که از بي حوصلگي، کسالت و بي انگيزه بودن کودکان خود گلايه مي کنند، در واقع نتيجه بي توجهي خود را نسبت به تخيلات کودک مي بينند.

اگر والدين درباره تخيلات کودک به موقع وارد عمل شوند و او را تشويق به اجراي کارهاي خلاقانه و ايده هايي که دارد بکنند، کودک خود راه حل هايي براي پر کردن وقتش پيدا مي کند.

حل تعارض با تفکر خلاق

در موارد بسياري حل تعارضات کودک در درون خانواده با تفکر خلاق امکان پذير است. اين فوق تخصص روان پزشکي کودک و نوجوان با بيان اين که با ارائه تصاوير و نقاشي هاي ناقص به کودکي که در خانواده مورد غفلت يا آزار رواني قرار گرفته است مي توان به وي کمک کرد، توضيح مي دهد:

تکميل نقاشي و گفتن داستان درباره آن توسط کودک به تفکر خلاق در وي مي انجامد و کودک مي تواند آن چه را باعث رنجش وي شده است به طور غيرمستقيم بيان کند. اين شيوه يکي از بهترين شيوه هاي درماني کودکان آسيب ديده و دچار تعارض است. در واقع کارشناسان با رشد تفکر خلاق در کودک، تلاش مي کنند کودک خلاقانه با تعارض هايي که با آن مواجه بوده است، روبه رو شود و آن را پشت سر بگذارد.

زمينه هاي پرورش تفکر خلاق

همان طور که ذکر شد همه کودکان با توانمندي، هوش و قريحه به دنيا مي آيند و قابليت خلاق بودن را دارند اما اين والدين هستند که گاه با غفلت و جدي نگرفتن موضوع مانع از بروز آن مي شوند.رشد اعتماد به نفس کودک، تشويق به داشتن پشتکار و اراده، افزايش انگيزه کودک، بروز ثبات هيجاني، تعيين اهداف، ريسک پذيري مناسب، قابليت انعطاف پذيري و تلاش براي افزايش توجه، تمرکز و هوش کودک از جمله راهکارهايي است که کودک براي افزايش خلاقيت به آن نياز دارد.

گاهي والدين نمي دانند تمرکز و توجه تا چه اندازه در بروز خلاقيت موثر است و فقط موفقيت را نشانه خلاق بودن مي دانند در صورتي که يک کودک خلاق حتي در شکست ها، خلاقانه رفتار مي کند و مي داند چگونه با آن کنار بيايد. يکي از بهترين راه ها براي افزايش خلاقيت کودک اين است که او بتواند براي حل يک مشکل يا روبه رو شدن با يک وضعيت خاص، ايده جديدي را مطرح کند بتواند راه هاي متفاوتي را نام ببرد و بداند هر راه به کجا منتهي مي شود و پيامد هر يک چيست. چنين کودکي با رو به رو شدن با يک وضعيت بغرنج، موضوع را تمام شده تلقي نمي کند و مي تواند راهکارهاي متفاوتي ارائه کند.

يک راهکار عملي

اگر مي خواهيد تفکر خلاق در کودکتان پرورش يابد، از ۲تا ۵ سالگي پاسخ سوالات کودک را به تمامي ارائه نکنيد و اجازه بدهيد خودش درباره پاسخ ها فکر کند.

اين کار باعث مي شود کودک فکر کند و به يک پاسخ واحد قانع نشود. نکته اين جاست که در بيشتر موارد کودکان راه حل ها و پاسخ هاي بسيار خوب و مناسبي ارائه مي دهند. بنابراين سعي نکنيد جواب سوالات کودک را بلافاصله و با شرح جزئيات ارائه دهيد.

لازم است پس از ابراز خلاقيت کودک، وي را ارزيابي کنيد زيرا هوش هيجاني و هوش عملي نقش موثري در بروز خلاقيت کارآمد دارد. گاهي ممکن است کودک خلاق باشد اما دست به کارهاي خطرناک بزند. بنابراين کودک بايد پس از بروز خلاقيت، افکار خود را پياده کند و ارزيابي شود تا والدين مطمئن شوند که کودک دست به کارهاي خطرناک نمي زند.

منبع: خراسان - مورخ چهارشنبه / شماره انتشار 18108