اهمیت تنبیه و تشویق 4؛ شروط تنبیه و نکاتی در این باره

در قسمت های قبل درباره ی اهمیت تنبیه و حوزه ی هایی که تنبیه به آن تعلق می گیرد صحبت یه میان آمد و با یک مثال عملی به شرح این قضیه پرداخته شد و یک راهکار برای مدل تنبیه ارائه شد. در این قسمت به شروط تنبیه و نکاتی در این باره می پردازیم...

تنبیه سه شرط دارد:

شرط اول، از صبح تا شب راه نیفتیم و دائم بچه را صدا کنیم و این مراسم تنبیه را اجرا کنیم و کارمان بشود چشم غره رفتن به بچه و اصل کار را بی اثر کنیم؛ فقط در حوزه ی ارزش ها تنبیه می کنیم و اجازه داریم که تنبیه کنیم، حوزه ی مهارت ها تنبیه ندارد، مجازات و جزا دارد که در ادامه بدان می پردازیم.

شرط دوم، پدر و مادری می توانند این تنبیه را اجرا کنند و درست انجام بدهند که شاد باشند. وقتی در سی ثانیه اخم می کنیم و خودمان را ناراحت نشان می دهیم طبیعتاً اختلاف سطح به وجود می آید. مادری که از صبح تا شب جیغ می زند و داد میزند و غر می زند، این سی ثانیه هم روی این همه ترش رویی ها! در این سی ثانیه فقط مدلش فرق می کند. کودک در این حالت معیار نمی گیرد. بلکه کودکی معیار می گیرد که مرتب از پدر و مادرش احساس خوب می گیرد و لذت می برد و رشد می کند، حالا یک لحظه می بیند که وای حالت ها فرق کرده و وارد منطقه ی قرمز شده، متوجه اوضاع می شود و با خودش عهد می کند که دیگر وارد این منطقه نمی شوم ، من دیگر این کار را نمی کنم!!!!! حالا اگر مادر عصبی باشه و صبح تا شب در حال غر زدن باشد و پدر دائم در حال بداخلاقی و دعوا باشد فایده ای ندارد و تکرار مرتب عصبانیت و تنبیه و دعوا اثرش را از دست می دهد.

شرط سوم در حیطه ی مهارت مدیریت می کنیم. اجازه دهید که بچه ها اشتباه کنند و بعد جزای اشتباهشان را دریافت کنند. یاد بگیرند که این اتفاق که افتاد نتیجه ی کار خودم بوده است اشکالی هم ندارد می توانم یاد بگیرم و تجربه کنم برای رشدم. ما به این حالت «جزا» می گوییم.

مثلا 6 تا شکلات خریدیم و سپردیم که 2 تا را صبح بخور، 2 تا را ظهر و  2تا را عصر؛ کودک هم خوشش می آید و همه اش را با هم می خورد! شما می آیید باید بگویید: «شکلات ها رو خوردی؟ نوش جونت». کودک می رود، ظهر میاید و می گوید «مامان شکلات می خوام»، مادر باید بگوید: «خوردی دیگه»؛ کودک چانه می زند که «صبح خوردم الآن می خوام». مادر: «خب خودت خواستی!» در این جا کودک انتخاب کرده و تصمیم گرفته که همه ی شکلات ها رو با هم بخورد، تأییدش می کنیم، سرزنش این جا جایی ندارد، مادر: «خوردی کلی هم کیف کردی ها، الآن دیگه نمیشه تو همشو صبح خوردی»، این جا است که شما باید مقاومت داشته باشید و عصبی نشوید چون ممکن است که کودک پافشاری کند و روی اعصاب شما برود؛ حالا این وظیفه ی شما است که محکم بایستید، «جانم! می خوای گریه کنی، باشه عزیزم گریه کن»، درک احساس می کنیم، جایگزین می دهیم ولی شکلات نمی دهیم. مادر: «شکلات ظهرت را خوردی نوش جونت ، حالا فردا یادت باشه که دیگه نخوری». اگر شما کم بیاورید و کم حوصلگی کنید و به کودک شکلات دهید می فهمد که هرجا گیر کردم یک کم داد می زنم و گریه می کنم و جیغ می کشم و فحش می دم و ... حرفم را به کرسی می نشانم. پس هر کاری کرد شما مقاومت کنید. کار نسیه هم نکنید و مثلا نگویید «بیا این شکلات رو بگیر نگه دار برای فردا». اصلاً از این کارها نکنید. ممکن است بچه شروع کند به حرفهای قلمبه و سلمبه زدن مثل «الهی بمیرم تو راحت بشی مامان بد»؛ مادر: «خدا نکنه قربون قد و بالات برم». «پس الهی تو بمیری من راحت بشم»، مادر: «باشه بعداً صحبت می کنیم». «اگه منو دوست داری بده و گرنه جیغ می زنم ها»، مادر: «باشه عزیزم، بیا بریم پارکینگ هر چه قدر دلت می خواد جیغ بزن و گریه کن»..... همراه کودک هستیم از خط خارج نمی شویم به خشونت هم متوسل نمی شویم تا کودک یاد بگیرد که تصمیم گرفته است، باید پای تصمیم خودش بایستد. در این صورت است که درک مسئول پیدا می کند.

چند نکته در مورد تنبیه :

- تنبیه برای تخلیه ی عصبانیت های والدین نیست. ما از دست روزگار و همسر دلخور هستیم، سر فرزندمان تلافی درمی آوریم.

- تنبیه برای بازدارندگی است نه برای ایجاد انگیزه. می خواهیم فرزندمان لباس بپوشد، «پاشو لباستو بپوش» باید به او انگیزه بدهیم که بلند شود و لباسش را بپوشد. برای این که کودک حرکت کند و کاری را انجام بدهد، تشویق لازم است. با تنبیه نمی توانیم انگیزه ایجاد کنیم بلکه تنبیه اجبار ایجاد می کند، «بلند می شی یا بلندت کنم!»،«میام خدمتت می رسم ها» تنبیه چه صحیح و چه غیر صحیح برای ایجاد حرکت نیست؛ برای بازدارندگی است.

- تنبیه باید متناسب با عمل باشد. یک دلیل این که جرم در جامعه زیاد است این است که مجرمین خودشان را بستان کار می دانند. تنبیه های خشونت آمیز و کیفرهای بی دلیل، بچه ها را طلب کار بار می آورد. یک مجرم میگوید که «من یک خلافی کردم، فوقش 6 ماه زندانی بشوم پس چرا 2 سال برایم نوشتند حالا من یک سال و نیم از جامعه طلب دارم». تنبیه های خشونت بار بچه ها را می برد به سمت خلاف بیشتر چون آن ها را به سمت درک مظلوم سوق می دهد. وقتی این درک از یک حدی بالاتر می رود، این شخص خودش را از خانواده و بعد از جامعه طلبکار می داند در نتیجه بدتر می کند.

- در تنبیه با بچه ها حساب نسیه نداشته باشیم. تنبیه مال کاری است که در این لحظه اتفاق افتاده. اگر کاری خلاف ارزش است، همان موقع واکنش نشان بدهید. اگر نمی توانید فراموشش کنید. یک روز از صبح بلند شده اید کودک چندین بار از ارزش ها عبور می کند، شما هم حالتان خیلی خوب است و می گویید : «ولش کن بچه اس دیگه، اشکالی نداره»؛ بچه ادامه میدهد تا ظهر میشود، حالا ممکن است که از موضوعی ناراحت شده باشید و در همین موقع بچه یکی از آن کارهایی را می کند که از صبح انجام داده است و شما هیچ نگفتید؛ حالا گیرش میاورید که بیا این جا ببینم این از صبحت این هم از ظهرت اون هم از دیروزت و اون هم از فلان روزت و از هفته ی پیش و اون از عمه هات و این هم از بابات و خلاصه ،همه ی دق و دلی را سر بچه خالی می کنید؛ بچه هم نمی فهمد که اصلاً موضوع چیست؟ این حرفها چیست؟ برای بچه ها حساب نسیه باز نکنید اگر باید تنبیه بشود همان موقع انجام دهید و گرنه ولش کنید و دیگر اصلاً بهش فکر هم نکنید.

- یادتان باشد که تنبیه و تشویق در حوزه ی رشد نیستند. یک نقش بسیار کوچکی دارند و خود تربیت هم نقش بسیار کوچکی دارد و نقش تنبیه و تشویق کوچک تر از تربیت هستند. پس این قدر مسئله ی تنبیه و تشویق را در زندگی بچه ها بزرگ نکنید. زندگی عرصه ی زندگی کردن است. عرصه ی تعامل، ارتباط، با هم بودن، لذت بردن و رشد کردن و دوستی و محبت و خلاقیت است. تنبیه و تشویق هم  جای خودش را دارد. نه باعث رشد می شوند و نه باعث شکوفایی خلاقیت. زندگیتان را به عرصه ی این دو تبدیل نکنید.

معرفی کتاب:

 - « چگونه بدون خشونت تربیت کنیم » نوشته ی خانم مریم احمدی، مؤسسه مادران امروز؛ که تمام سؤال هایی که در مورد ریزه کاری های تکنیک تنبیه برایتان پیش می آید را در این کتاب توضیح داده و بسیار کمک کننده است.

- « والدین و کودک زیر 6 سال»

- « مادر یک دقیقه ای» اسپنسرجانسون ، نشر نی، در این کتاب تنبیه سی ثانیه ای را مفصل توضیح داده است.