مسئولیت پذیری در فرزندان

یکی از ارزشمندترین آموزش هایی که می تواند سبب پیشرفت انسان ها شود؛ آموزش مسئولیت پذیری است...

مسئولیت پذیری یکی از نشانه ها رشد و اعتماد به نفس است که به شخص کمک می کند تا تصمیم های مناسب تری را اتخاذ کند. کسانی که حس مسئولیت پذیری برخورد هستند به موفقیت های روزافزون و پاداش های ناشی از آن دست خواهند یافت که این خود به افزایش اشتیاق در ارتباطات و یادگیری منجر خواهد شد.

مسئولیت پذیری نوعی نگرش اکتسابی است که از ابتدای زندگی (حدود سه سالگی به بعد) بتدریج ایجاد میشود، بنابراین والدین به عنوان نخستین متولی این امر،بهتر است در ایجاد و رشد چنین حسی در فرزندان خود کوشش کنند. بطور کلی می توان گفت مسئولیت پذیری فرزندان بستگی زیادی به تجارب آنان در خانواده دارد. والدین بعنوان سرمشق و الگویی قوی می توانند خود با رفتاری حاکی از مسئولیت پذیری و با اتخاذ تدابیر آموزشی مناسب زمینه ی پرورش این حس را در فرزندان خود به وجود بیاورند. ایجاد این حس وقتی میسر خواهد بود که شرایط روحی و روانی کودکان را دریافته و تلاش کنیم موقعیت های مناسبی را برای قبول مسئولیت آنان فراهم کرده و انتظارات خود را متناسب با سنشان بطور دقیق و روشن بیان کنیم.

ضرورت ایجاد حس مسئولیت پذیری

واضح است که داشتن فرزندانی مسئول ، قبل از هر چیز در ایجاد فضای آرامش خانوادگی بسیار موثر خواهد بود، در حالیکه والدین می توانند در چنین فضای آرامی از تربیت فرزندان خود لذت ببرند؛ ولی داشتن این حس بیش از هر کس به نفع خود فرزندان –چه در دوران کودکی و چه در بزرگسالی – است.

مسئولیت پذیری در ایجاد احساسات و رفتارهای زیر موثر است:

·         هدفمند بودن، داشتند برنامه ریزی و تصمیم گیری های مناسب در زندگی

·         گسترش ارتباطات مناسب با دیگران

·         تقویت احساس عزت نفس و ایجاد آرامش

·         احترام به خود و دیگران

·         نظم و انضباط فردی و اجتماعی

·         بهره گیری از شکست ها برای رسیدن به موفقیت های بعدی

·         احترام به قانون از روی مثل و استدلال ، نه فقط بخاطر ترس از تنبیه

روش های فرار از مسئولیت

·         گاه تعمدا خود را بی عرضه و ناتوان نشان می دهند تا کسِ دیگری مسئولیت را به عهده بگیرد.

·         امور محوله را به کندی انجام می دهند ولی در و اقع با سپری کردن زمان ، یا کاری انجام نمی دهند یا ناقص به پایان می رسانند.

·         برخی از کودکان یا نوجوانان به دنبال مواردی برای ایراد گرفتن از والدین خود می گردند تا با این کار از مسئولیت خود شانه خالی کنند.

·         خود را به بیماری زدن نیز روشی است که گاه فرزندان از آن برای فرار از مسئولیت سود می جویند.

·         گاهی خود را به فراموشی می زنند.

·         در مواردی هم ممکن است والدین را متهم کنند که انتظارات خود را  کامل و شفاف بیان نکرده اند. مثلا:«به من نگفته بودی لباس ها را کجا بگذارم»

علل عدم مسئولیت پذیری فرزندان

·         پایین بودن اعتماد به نفس

·         تنبلی

·         انتظارات بیش از حد والدین از فرزندان

·         شکست های متوالی و توام با سرزنش اطرافیان

·         عدم وجود الگو و مشوق موثر

برخی اشتباهات که والدین مرتکب می شوند:

·         توانایی های فرزندان خود را غلط ارزیابی می کنند(گاه کمتر و گاه بیشتر).

·         وقتی فرزندان وظایف خود را انجام نمی دهند یا فراموش می کنند، والدین آن کارها را انجام می دهند.

·         وقتی فرزندان نمی توانند از عهده ی کار بخوبی برآیند صفاتی مثل بی عرضه، بی مسئولیت، دست و پا چلفتی و غیره را به آنان نسبت می دهند.

·         به منظور حفظ روابط دوستانه یا گاهی به بهانه ی درس ، بیشتر مسئولیت های فرزندان را به عهده می گیرند.

توصیه هایی درباره ی مسئولیت پذیری

·         کودکان و نوجوانان را در تصمیم گیری های خانوادگی مشارکت دهیم. برای اینکار مناسب است گاه جلسات خانوادگی ترتیب داده و برخی مشکلات و مسئولیت ها را طرح کنیم تا با نظر همه ی اعضای خانواده برای حل آنها روش های مناسب انتخاب شود و هرکس عهده دار قسمتی از کار شود.

·         از همان دوران کودکی با تشویق فرزندان به پذیرش احساساتشان به آنان بیاموزیم که مسئولیت احساسات خود را به عهده بگیرند. به عنوان مثال بجای اینکه بگوید:«او باعث عصبانیت من شد» بگوید: «من عصبانی شدم».

·         در دوران خردسالی (قبل از 5 سالگی) اگر گاهی بچه ها خودشان مایلند در برخی کارهای بزرگترها شرکت کرده و کمک رسان باشند، با اتخاذ برخی مقدمات این اجازه را بدهیم و تشویقشان کنیم که مثلا در جمع کردن وسایل کوچک سفره به مادر و دیگران کمک کنند.

·         البته بهتر است در استفاده از تشویق و تنبیه زیاده روی نکنیم، چرا که ممکن است از آن به بعد بچه ها فقط برای کسب منفعت و یا فرار از مجازات ، کاری را انجام دهند. اگر اجازه دهیم گاهی فرزندان با عواقب و پی آمد رفتارهای خود مواجه شوند، دیگر نیازی نیست تا برای تمام کارهایی که دوست داریم انجام دهند، پاداش دهیم. وقتی پیامد رفتار به نفع خودشان و دیگران باشد، جنبه ی پاداش و اگر پیامد منفی باشد، جنبه ی تنبیه را خواهد داشت.

·         گاه می توان از روش های خودتنظیم کننده ، بخصوص برای کودکان و نوجوانان فراموش کار و یا بهانه گیر استفاده کرد.به این صورت که با درج روزهای هفته بر روی یک برگه ی کاغذ ، از او بخواهیم هربار وظیفه ی مشخصی را فراموش کرد و یا رفتار غیرمسئولانه ای از او سرزد، در جدول روبروی روز مربوطه یک علامت بزند. بهتر است جدول در معرض دید باشد تا فرزندمان حساب رفتارهای غیرمسئولانه ی خود را داشته باشد و با بررسی تعداد علامت ها طی روزهای متوالی ، از پیشرفت و یا پسرفت خود مطلع شود.

·         مناسب است مسئولیت کارهای فرزندان را به عهده ی خودشان بگذاریم. مثلا تمیز کردن اتاق شخصی و یا درس خواندن کاری است که در واقع مسئولیتش با فرزندان است، نه والدین. ولی مشاهده می شود که برخی از والدین بسیاری از وظایف مربوط به فرزندشان را خودشان انجام می دهند. به عنوان مثال هنگام امتحانات دانش آموزان ، اغلب مشاهده می شود والدین بیش از دانش آموزان نگران امتحان بچه ها بوده و حتی برای درس خواندن بچه ه ا جوایز مادی و مالی تعیین می کنند. شاید بهتر باشد اجازه دهیم گاهی آنان با پیامد عدم پذیرش مسئولیت درس خواندن خود مواجه شوند.

·         به یاد داشته باشیم که هرگاه مسئولیتی به فرزندان محول کردیم حق انتخاب و اعمال سلیقه هم به آنان بدهیم تا با لذت و انعطاف بیشتری آن کار را انجام دهند در ضمن این کار به پرورش خلاقیت بچه ها کمک فراوانی می کند.

·         بهتر است طبق یک قاعده ی منظم و از پیش توافق شده ، پول تو جیبی را پرداخت کنیم و چنانچه زودتر از زمان مقرر با اتمام پول مواجه شدند، سریعا نسبت به جبران آن اقدام نکینم تا در برابر مخارج خود احساس مسئولیت کنند.(البته برای این کار ابتدا مثلا هر دو روز یکبار به او پول تو جیبی داده و کم کم تعداد روزهای مابین را زیادتر کنیم)

·         بد نیست گاهی رازی را با فرزندان کوچک خود در میان گذاشته و آنان را مسئول حفظ آن قرار دهیم.

·         انتظارات خود از فرزندان را به طور شفاف و قابل فهم برای سن  سال آنان بیان کنیم و برای اطمینان از اینکه آیا انتظارات ما را درک کرده اند پرسش کنیم.

·         پرتوقعی بیش از حد به شکست و احساس ناتوانی منجر خواهد شد و کم توقعی و یا بی توقعی ، مسئولیت پذیری را کاهش می دهد.

·         مهمترین نکته در پرورش مسئولیت پذیری این است که ما خود به عنوان افراد بزرگسال الگوی مناسبی از یک انسان مسئولیت پذیر باشیم.