چگونه اسباب بازی را به کودک ارائه کنیم؟

در مورد چگونگی ارائه اسباب بازی به کودکان چگونه باید عمل کنیم، این سئوالی است که شاید گاهی به ذهن شما هم خطور کرده باشد...

در چگونگی ارائه اسباب بازی به کودکان دو دیدگاه وجود دارد. بعضی از روانشناسان معتقدند که به کودک فرصت دهیم تا با اسباب بازی ور رفته تا طرز کار آن را یاد بگیرد. آنها معتقدند نباید طرز کار اسباب بازی را به کودکان یاد داد، باید آنها را آزاد گذاشت تا خودشان آن را کشف کنند. اصولاً در هر کاری که بچه ها می کنند باید به آنها امکان داد تا خودشان آن را انجام دهند، مگر آنکه قادر به انجام آن نبوده و یا از شما کمک بخواهند.⁽¹⁾

«ژان پیاژه» روانشناس شهیر فرانسوی معتقد است:

«هر گاه چیزی را به کودک یاد دهیم مانع شده ایم تا خود، آن را شخصا کشف و یا اختراع کند.» و همچنین می گوید اگر به کودک فرصت دهید تا به طور «طبیعی» یک حقیقتی را با صرف بیش از سه روز وقت آن را شخصا کشف کند به تسریع رشد او بیشتر کمک کرده اید تا اینکه همان مطلب را فورا به صورت «عاریه ای» از بیرون در اختیار او بگذارید.

در این دیدگاه تأکید بر این است تا جایی که امکان دارد به کودک اجازه دهیم خودش با طرز کار اسباب بازی ها آشنا شده و راههای به کارگیری آن را کشف کند.⁽²⁾

به طور مثال پدری برای فرزندش یک قطار اسباب بازی می خرد. پدر وقتی به خانه می رسد می خواهد هر چه زودتر قطار را به کار اندازد در حالی که پدر مشغول جورکردن و بستن تکه های ریل های قطار به یکدیگر است، کودک یکی از واگن ها را می قاپد و به شدت آن را به طرف دیگر اتاق پرتاب می کند. پدر کودک با صدای بلند فریاد می زند:« این کار را نکن، چرا واگن را پرت کردی. آن را این طوری روی ریل ها بگذار.» کودک واگن را برمی دارد و روی ریل ها می گذارد و آن را روی ریل حرکت می دهد ولی واگن در سرِ پیچ از خط خارج می شود و بار دیگر پدر فریاد می زند: «نگفتم این طور نکن ... اول باید موتورش را کوک کنی تا موتور، قطار را روی ریل ها بکشد.» اما کودک نیروی کافی برای کوک کردن موتور قطار را ندارد و یا نمی داند که چگونه آن را روی ریل سوار کند. کودک هنوز نسبت به واقعیات توجهی ندارد. بعد از آنکه پدرش بی صبرانه و مثلاً به مدت پانزده دقیقه با او کلنجار رفت، حس نفرت شدیدی نسبت به قطارهای فلزی پیدا می کند و از اینکه قادر نیست آنچه را پدرش می خواهد انجام دهد، احساس خستگی و ناراحتی می نماید. در نتیجه کودک از آن قطار صرف نظر کرده و به دنبال اسباب بازی دیگری خواهد گشت تا بتواند با آن بازی کند و از بازی با آن لذت ببرد.⁽³⁾

وقتی مرتب به کودک بگویید چه بکند و چه نکند، کودک از بازی با اسباب بازی چیزی نخواهد آموخت و لذت نخواهد برد. هر کودکی به این روش بازی کند در آینده شخصی فاقد اتکا به نفس، محتاط و گوشه گیر خواهد شد و در هیچ کاری خلاقیت و ابتکاری از خود نشان نخواهد داد و به تنهایی قادر به رفع مشکلات خود نخواهد بود.

اگر کودک در بازی احساس کند که نقش او کمرنگ است، آن بازی نه تنها برایش لذت بخش و مفید نخواهد بود بلکه مخرب و مضر نیز خواهد بود، زیرا در او احساس بدی شکل می گیرد و خود را شخصی بی عرضه و دست و پا چلفتی تصور می کند.

بعضی دیگر از روانشناسان معتقدند:

باید ابتدا والدین با اسباب بازی مقداری بازی کند تا کودک با نحوه عملکرد اسباب بازی آشنا شود و سپس کودک را به حال خود واگذار نماید تا به بازی بپردازد.

ل.ف استروسکایا در این باره می نویسد:

والدین باید قبل از دادن اسباب بازی به کودک (به خصوص نوع جدید) به مدت کوتاه، در مقابل کودک با آن بازی کنند و نحوه استفاده از آن را به کودک نشان دهند.

مناسب ترین زمان برای بازی کردن با کودک، زمانی است که کودک سیر و آرام باشد و محیط اتاق آرامش لازم را داشته باشد تا او بتواند از تمرکز حواس کافی برخوردار شود. ابتدا نام اسباب بازی را بر زبان آورید مثلاً این عروسک با حلقه و میله است. سپس حلقه را بر روی میله سوار کنید و بگویید «حلقه را سوار کردم.» بدین طریق، توجه کودک به بازی جلب خواهد شد. این کار را دو یا سه بار تکرار کنید.

همکاری بزرگ تر در بازی با کودک سبب جلب علاقه او به بازی خواهد شد. برای اینکه کودک به بازی علاقه مند شود و بتواند به مدت طولانی و با تمرکز حواس بازی کند، باید نحوه این کار به او آموخته شود. از کودک نباید انتظار داشت، حتی با وجود اسباب بازی های گوناگون، بتواند به بازی مشغول شود، چون او هنوز با راههای بازی آشنا نیست. والدین با شرکت در بازی های کودک خود، به طور مستقیم او را هدایت کرده و تجارب او را بالاتر می برند.⁽⁴⁾

وقتی ما چیزی به کودک یاد می دهیم و تجربیات متعددی را در ذهن و مخزن حافظه او می گنجانیم از یک دید، هم خود را راضی کرده ایم و هم کودک را؛ بدین معنی که توانسته ایم در یک زمان کوتاه تمامی دانسته های آماده و اطلاعات جمع آوری شده را مستقیما به طور دفعی و تراکمی به او منتقل کنیم و خیال خودمان را راحت کنیم که تجربیات چندین ساله و یافته ها و اطلاعات چند جانبه خودمان را بدون هیچ گونه زحمت و فرصت کشف از جانب کودک به او واگذار کنیم، غافل از آنکه همین دانسته های آماده، مانع خلاقیت و ابتکار او در یادگیری می شود، در حالی که موقعی یادگیری واقعی و عمقی رخ می دهد که کودک در برابر ندانسته ها قرار گیرد تا خود دانسته ها را کشف کند.⁽⁵⁾

رهنمودهایی برای والدین

1- به هنگام ارائه اسباب بازی بهتر است که به کودک آزادی بدهید تا خودش طرز کار و بازی با اسباب بازی را یاد بگیرد، در صورتی که مشاهده کردید که کودک از به کاراندازی آن عاجز شده و حالت عصبانیت پیدا کرده است با شیوه ای مناسب، سعی در راهنمایی او داشته باشید.

2- به هنگام راهنمایی بهتر است کلی راهنمایی کنید و از توضیح جزء به جزء و خسته کننده خودداری نمایید.

3- در زمانی که طرز کار با اسباب بازی را به صورت عملی یاد می دهید، اجزا و نحوه کارکرد آن را به صورت کلامی توأما بیان کنید.

4- با توجه به اینکه میزان توجه و دقت کودکان خیلی کم می باشد، کودک زیر سه ماهگی یک الی دو دقیقه و در شش ماهگی پنج الی ده دقیقه می تواند خودش را با اسباب بازی هایش سرگرم کند و در دو سالگی قادر است ده تا پانزده دقیقه به یک کار توجه نشان دهد و ... .

5- توصیه می شود که از کودک انتظار نداشته باشید که به مدت طولانی به توضیحات شما در باره عملکرد اسباب بازی گوش دهد و آنها را به کار بندد.

6- اگر چنانچه به مسافرتی رفته اید و برای کودک تان چند اسباب بازی خریده اید، آنها را به یک باره به کودک ندهید. بهتر است اسباب بازی ها را در جایی نگهداری کنید و هر هفته یکی از آنها را به کودک بدهید تا کودک فرصت بازی و کشف پیدا کند و از طرفی در هر هفته کودک را خوشحال و مسرور کرده اید.

7- اسباب بازی های زیادی در اختیار کودک قرار ندهید، زیرا تعداد آنها باعث می شود که او نتواند توجهش را روی یکی از آنها متمرکز کند و در بین اسباب بازی ها سرگردان شده و نمی داند که کدام یک را انتخاب کند.

برای حل این مشکل پیشنهاد می شود که اسباب بازی های کودک را دسته بندی کنید، آنهایی که مورد علاقه مخصوص کودک است، آنهایی که حرکت می کنند و با نخ راه می افتند، وسایل ساختمانی، عروسک ها، آنهایی که به درد تماشاکردن می خورند و ... از هر دسته چندتایی را بردارید و به داخل سبد اسباب بازی های (سردستی) بگذارید، سپس بقیه را داخل یک جعبه بزرگی جای دهید و آنها راحتی الامکان دور از دسترس کودک قرار دهید و در هر هفته اسباب بازی ها را عوض کنید. این روش را در مورد اسباب بازی های کودکانم اجرا کردم که نتیجه مثبت و سازنده ای داشته است.

پدید آورنده : محمدرضا مطهری ـ نیره پارسا 

پی نوشتها: ــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نیل آ.اس، کودکان آزاد و مستقل تربیت کنیم، ص98.

2 ـ کریمی، عبدالعظیم، تربیت طبیعی در مقابل تربیت عاریه ای، ص14.

3 ـ سعیدی.م، روانشناسی و پرورش کودک، ص20 ـ 19.

4 ـ استروسکایا ل.ف، تأثیر تعلیم و تربیت در شخصیت کودک، ص156 ـ 155.

5 ـ کریمی عبدالعظیم، تربیت آسیب زا، ص105.