بیماری بی اختیاری مدفوع در کودکان

این‌‌ اختلال زمانی مطرح می‌شود كه كودكی كه حداقل سن او 4 سال است در مكان و جای نامناسب و یا در لباس خود بطور عمد یا غیر‌عمد دفع مدفوع دارد و معمولا“بدین صورت است كه كودك مدفوع خود را بطور كامل به لباس خودش تخلیه نمی‌كند و نشت مدفوع رخ می‌دهد . شایع‌ترین مورد این بیماری زمانی است كه كودك یبوست دارد و مدفوع خود را نگه می‌دارد، مدفوع سفــت می‌شود و سپس مدفوع شل و آبكی از كنار آن نشت‌كرده و كودك دچار بی‌اختیاری مدفوع می‌شود ...

مــواردی نیز وجود دارد كه كودك یبوست ندارد و معمولا“ در این نوع نشت مــدفــــوع عمـــــدی می‌باشد و با اختلالات رفتاری و رفتار‌های مقابله‌ای و لجبازی همراه است و گاه به نوعی بیان پنهان خشم كودك نسبت به والدین و طرف مقابل است .

اكثـر كودكانی كه مبتلاء به بی اختیاری مدفوع هستند به نظر نمی‌رسد مشكلات رفتاری قابل توجهی داشته باشند ولی عده ای از این كودكان بعلت طرد شدن از سوی اطرافیــان و سرزنش و شماتت توسط آنها اعتماد به نفس پائینی دارند . ممكن است این كودكان بعلت بوی نامطبوعی كه دارند از سوی همسالان طـرد شوند و در نتیجه در این كودكان ارتباط با همتاها و همسالان تحــت تأثیر قرار می‌گیرد .

ایـن بیماری نسبت به شب ادراری شیوع كمتری دارد و حدود 5/7 – 5/1 در صد كودكان سنین مدرسه به درجاتی گرفتار این بیماری هستند . شیــوع آن در پسران بیشتر ازدختران است و در شرایط اقتصادی – اجتماعی پائین بیشتر دیده می‌شود . بی اختیاری مدفوع بعلت احساس شرم و خجالـت والدین كلا“ بیماری ای است كه كمتراز آنچه كه هست گزارش می‌شود .

 علت این بیماری چیست ؟

 نمی‌توان علت واحدی را برای آن در نظر گرفت. معمولا“ تركیبی از عوامل روانشناختی و رشدی مطرح است در مواردی شروع بیماری بدنبال استرسهایی مانند : اختلاف والدین، بد رفتاری با كودك، آزار جنسی و …… می‌باشد .

باید در این كودكان علل جسمی‌ ایجاد‌كننده یبوست یا اسهال مزمن و مصرف ملین‌ها بررسی شده و رد شود . عده‌ای از این كودكان بعلت شقاق مقعد و سایر مشكلاتی كه در ناحیه مقعد دارند، دفع مدفــوع برای آنها دردناك است و همین امر منجر به نگهداشتن مدفوع، تجمع آن، یبوست و بدتر شدن مشـكل مقعد می‌گردد و این چرخه معیوب تكرار شده و در نهایت منجر به نشت مدفوع شل از كنار مدفوع سفت می‌گــردد .

در مواردی به نظر می‌رسد یك كشمكش قدرت بین والد وكودك برسر آموزش توالت بوجود آمده است و كودكی كه از نظر سرشتی دشوار و خود رأی است و دوست دارد خودش كنترل اوضاع را بدست بگیرد با مادری روبرو می‌شود كه وسواسی و كنترل كننده است و اصرار دارد روی هر رفتار و عمل كودك نظارت و كنترل دقیق داشته‌باشد. در اینجا‌ست كه كشمكش قدرتی بین كودك و مادر بوجـــود می‌آید و به نظر می‌رسد در این كشمكش كودك با عمل خود مخالفت با مادر و پا‌فشاری روی خواسته‌های خودش را نشان می‌دهد .

گـاه ممكن است كودك از رفتن به دستشوئی ترس داشته‌باشد و متعاقب آن از این عمل اجتناب‌كند و تا زمانی كه ترس كودك بررسی و درمان نشود مشكل كودك ادامه می‌یابد. 

همچنین در علت‌شناسی این بیماری نباید تأثیر منفی ناشی از آموزش‌های خشن راجع به كنترل مدفوع را مورد بی توجهی قرار داد .

 درمان :

 هدف از درمان آن است كه كودك به یك استفاده مستقل و منظم از توالت برسد و مشكلات همراه نیز حل گردد. بر اساس نوع بی‌اختیاری مدفوع كه با یبوست و یا بدون یبوست می‌باشد درمان طبی متفاوت است. قبل از شروع درمان باید یك ارزیابی دقیق از نظر مسائل طبی، اجتماعی و روانشناختی انجام پذیرد و نیز باید دوره‌ای را برای مشاهده و ثبت آلوده‌سازی او بطور دقیق اختصاص داد و باید به خانواده آموزش كافی در مورد مشكل داده شود تا خانواده با توسل به روشهای تنبیهی نامناسب، وضعیت كودك را بحرانی نكنند. حتماً باید از تشویق صحیح و مناسب برای زمانهایی كه كودك مدفوع خود را كنترل داشته و آن را درمحل مناسبی دفع كرده‌است، استفاده شود. علاوه بر موارد فوق توجه به نكات زیر در كنترل مدفوع این كودكان مهّم است:  

درمان موفق بي اختياري مدفوع بستگي به حمايت كودك دارد. برخي والدين متوجه مي شوند تشويق ها و عملكردهاي مثبت به ترغيب كودك در طول درمان كمك مي كند. انگيزه به كودك بدهيد مثلِ زدن ستاره يا برچسب روي تقويم دفع مدفوعش ، به خاطر داشتن مدفوع يا حتي سعي در اين زمينه، نشستن روي نشيمنگاه توالت يا مصرف دارو. هر چه كه انجام مي دهيد ، سرزنش نكنيد يا فرياد نكشيد که در اینصورت احساس بدي به كودكتان مي دهد و به كنترل اين وضعيت كمكي نمي كند.

صحبت و حمايت زيادي نشان دهيد و اطمينانش دهيد تنها كودكي نيست كه در دنيا دچار اين مشكل شده است. با گذشت زمان و درك وي، به بي اختياري مدفوع مي تواند غلبه كند.

*بطـور مرتب و منظم، 20 دقیقه پس از صرف هر وعده غذا، كودك به مدت 10 دقیقه روی دستشویـی بنشیند تا حركات رود‌ه‌ای او افزایش یا بــد .

* از تشویق، پاداش و جایزه‌های ویژه برای دفع مناسب مدفوع كودك استفاده كنیم .

*از پیامدهای تنبیهی مناسب استفاده‌كنیم و به روشهای نامناسبی چون تنبیه فیزیكی، سرزنــش، تحقیر، شماتت و مقایسه كودك با دیگران متوسل نشویم.

رژیم غذایی برای درمان این بیماری:

· بيسكويت و يا كلوچه سبوس دار براي كودك تهيه كنيد.

· خوراك لوبيا (از جمله لوبيا رشتي) درست كرده و پس از اضافه كردن آبليمو و مقداري روغن زيتون و ادويه همراه و يا بدون سالاد به كودكتان بدهيد.

· خورشت كدو و يا بادمجان درست كنيد.

· حليم بادمجان درست كرده و مقدار زيادي عدس آب‌پز نيز به آن اضافه كنيد·

· به كودك كِشته آلو و يا كِشته زردآلو بدهيد.

· كودك را به خوردن سالاد تشويق كنيد. سالاد مي‌تواند حاوي هويج خرد شده، خيار، كاهو، گوجه فرنگي، گل كلم يا كلم به همراه سس لذيذ باشد.

علاوه بر اينكه مطمئن مي شويد كودكتان رژيم غذايي غني از فيبر دارد، فراموش نكنيد كه مقدار زيادي مايعات هر روز به او بخورانيد از جمله آب و آب ميوه طبيعي مثل آب گلابي، هلو و آلو تا به جذب آب در روده بزرگ كمك كند. همچنين مصرف لبنيات روزانه كودكتان ( از جمله پنير ، ماست و بستني) را به 500 سي‌سي محدود نماييد.

  آینده این كودكان چگونه است ؟

اوج بهبودی برای پسران در سن 6 سالگی و برای دختران در سن 8 سالگی می‌باشد از این سنین به بعد كاهش تدریجی بیماری وجود دارد تا سن 16 سالگی كه بیماری در هر دوجنس بطور كامل ناپدید می‌شود .

با تشکر از دکتر فریبا عرب‌گل