پدر و مادرهایی مثل کاغذ الگو

والدین ضمن این که مقداری از خصایص خود را به فرزندانشان به طور موروثی منتقل می کنند، باید بکوشند شخصیت آنها را طوری شکل دهند که آنان به آسودگی با محیط اطراف و مردم اجتماع خویش سازگاری بیابند و در زندگی روزمره خود دچار مشکلات اساسی نباشند

شخصیت کودکان چگونه شکل می گیرد؟

والدین ضمن این که مقداری از خصایص خود را به فرزندانشان به طور موروثی منتقل می کنند، باید بکوشند شخصیت آنها را طوری شکل دهند که آنان به آسودگی با محیط اطراف و مردم اجتماع خویش سازگاری بیابند و در زندگی روزمره خود دچار مشکلات اساسی نباشند؛ البته این موضوع حائز اهمیت است که از یک پدر و مادر دارای شخصیت متعادل اجتماعی چنین انتظار می رود که فرزند را از مراحل اولیه تولدش چنان پرورش دهند که در تمام مراحل زندگی، دارای شخصیتی انسانی و روحیه متعادلِ روانی باشد.

ما در این مطلب نیز به مواردی که می تواند در رشد و تکوین شخصیت کودک تأثیر بگذارد اشاره می کنیم. امید است مفید واقع شود.

شخصیت از دیدگاه علم روان شناسی به این شکل تعریف شده است: شخصیت عبارت است از کل خصوصیات انسان. پس همه افراد در هر سن و موقعیتی دارای شخصیت هستند. به گفته پاره ای از روان شناسان، شخصیت از ابتدای تولد تا خاتمه عمر در حال شکل گرفتن و تکامل است و به همین دلیل، هیچ گاه نمی توان از آن به عنوان حالتی ثابت و غیرقابل تغییر سخن گفت. در رشد و تکامل شخصیت کودک، عوامل زیادی مؤثرند و میزان تأثیر این عوامل به میزان توانایی کودک به درک اهمیت این عوامل در ارتباط آنها با خودش بستگی دارد.

رشد شخصیت در کودک از ۲ سالگی به بعد آغاز می شود. در سال های اولیه زندگی یک طفل، رشد چشمگیر شخصیتی او قابل توجه است؛ البته این سرعت رشد در کودکان مختلف، متفاوت است.

کودک شخصیت دارد

انسان خواه خردسال یا بزرگسال، به خود و شخصیت خویش علاقه مند است. می خواهد همواره مورد احترام دیگران باشد، شخصیت او خواه در محیط خانه یا مدرسه یا اجتماع حفظ شود. این علاقه به حفظ شخصیت در تمام افراد اجتماع دیده می شود. شخصیت طلبی جزء ذات هر انسانی است و همه بدان پایبند هستند.

هرگز نباید گمان کنیم که کودکان کم سن، این گونه چیزها را نمی فهمند و بدان توجهی ندارند؛ بنابراین باید بپذیریم که کودکان هم به نوبه خود مقام و احترام و شخصیتی دارند و بزرگ ترها بخصوص والدین باید این شخصیت را محترم بشمارند و در حضور دوست و همکلاسی آبروی او را نبرند و به او توهین و جسارت نکنند.

اسلام نیز در جمع قوانین خود شخصیت و احترام همه مسلمانان بخصوص کودکان را محفوظ داشته است. در بسیاری از روایات اسلامی به بزرگسالان تاکید شده است که شخصیت کودکان را رعایت کنید و هرگاه که بتوانید باید شخصیت کودکان را رشد و تعالی بخشند. بزرگسالان باید در رفتارشان با کودکان دقیق باشند و بکوشند شخصیت فرزندان را رعایت کنند و نباید به عناوین گوناگون آنان را بکوبند یا پرده دری کنند و با نگهداشتن حیثیت و مدارا کردن در پرورش و تربیت آنان، گام های مؤثری بردارند.

پدر و مادرها الگو هستند

اگر پسری صاحب پدری با شخصیت، مؤمن و اندیشمند و اجتماعی باشد و اگر مشاهده کند که همه به خاطر مقام والا و سجایای اخلاقی که در پدرش مشاهده می شود به او احترام می گذارند، بدون شک او نیز سعی خواهد کرد همسان پدر شود. دخترها نیز به همین ترتیب هستند. آنها بسیاری از کارهای مادرشان را تقلید می کنند و مادری هم که دارای رشد شخصیتی مناسب و خوبی باشد دخترش نیز فردی همچون او خواهد شد؛ البته تأثیری را که محیط و توارث در رشد شخصیتی دارد نباید از یاد برد.

تجربه نشان داده است بچه ای که پدر و مادرش، آدم های بسیار خوب با محبت، پرهیزگار و مورد احترام جامعه بوده اند، وقتی در محیط بد و نامناسب بزرگ شده اند، تمام صفات خوب ایشان را از یاد برده و در عوض آنچه را از اطرافیان آموخته بودند در زندگی خود ملاک عمل قرار داده و به کار گرفته اند. این نکته حائز اهمیت است که کودک در مرحله سنین آغازین و تا رسیدن به مراحلی از تکوین و رشد شخصیت همچنان پدر و مادر و معلم خود را الگو و نمونه برای عمل خود قرار خواهد داد.

راههای تقویت فرزندان

بسیاری از والدین پیوسته می پرسند رفتار مناسب با کودک خود چگونه باید باشد تا شخصیت به طور مثبت در او رشد و نمو کند. در اینجا ما مواردی را که الهام گرفته از احادیث ائمه طاهرین علیهم السلام و گفته های روان شناسان است فهرست وار مطرح نموده تا با اتکاء به مکتب پربار اسلام در رشد صحیح شخصیت کودکان خود، توفیق حاصل کنیم.

چه باید کرد؟

1- احترام گذاشتن

اساسی ترین و ثمربخش ترین راه برای رشد شخصیت کودک و برخورداری از استقلال فکری و اعتماد به نفس در زندگی، احترام به اوست، کودک از وقتی قدم به دنیا می گذارد، با اولین محیط اجتماعی یعنی خانواده روبه رو می شود. او بتدریج با اعضای این جامعه یعنی پدر و مادر، برادر و خواهر آشنا می شود.

اگر کودک از ابتدا احساس کند که در این محیط اجتماعی کوچک، احترام افراد محفوظ است، توهین و تحقیر و جسارت در کار نیست، بزرگ تر به کوچک تر و کوچک تر به بزرگ تر احترام می گذارد کم کم علاوه بر این که اهمیت احترام گذاشتن را درک میکند، خود به خود انسانی محترم و با شخصیت نیز بار خواهد آمد.

اگر می خواهید فرزندتان به شما توهین نکند، باید شما نیز به او توهین نکنید. متأسفانه بسیاری از پدران و مادران از این نکته غافلند و توقع دارند فرزندشان کاملاً احترام آنان را نگه دارد، در حالی که خود هرگز به فکر احترام و شخصیت او نیستند. دائم او را سرزنش و تحقیر می کنند و در برابر دوست، همکار و همکلاسی ا ش کوچکش می کنند. باید بدانیم آنچه به کودک می دهیم همان را پس می گیریم.

2- واگذاری امور کوچک

کودک نیز مانند دیگران دوست دارد در خانه و محیط های دیگر، خود را عضوی فعال و مؤثر احساس کند. او از طفیلی بودن و سربار جامعه بودن بدش می آید، از این رو بایستی بخصوص در محیط خانه برای او هم حسابی باز شود، به او نقشی داده و مسوولیتی به عهده اش بگذارند تا از این طریق احساس شخصیت کند و خود را بی اثر نبیند.

از این رو لازم است پدران و مادران محترم در محیط خانه بعضی کارهای ساده و جزیی را به کودکان خردسال واگذار کنند و از آنان مسوولیت بخواهند.

این عمل نقش مؤثری در احساس شخصیت کودکان دارد، آنها را متعهد و مسوول بار خواهد آورد و در امور زندگی ورزیده می سازد و به ترتیب در مسوولیت های بالاتر نقش بهتری ایفا می کند و تجربیات خود را به کار می اندازد.

3-رعایت ادب

برخورد مؤدبانه با فرزندان اگر چه کم سن باشد نقش مهمی در رشد شخصیت و احترام فرزندان دارد. متأسفانه بسیاری از پدران و مادران از این نکته غافل هستند، و بویژه در کلام، ادب را در قبال فرزندان خود رعایت نمی کنند.

به پدران و مادران محترم که خواهان عزت و سربلندی فرزندان خود هستند، سفارش می کنیم با کودک خود همانند شخصی محترم و دوستی واقعی برخورد کنید، با او با کمال ادب سخن بگویید، هنگامی که می خواهید خطا و اشتباهی را تذکر بدهید، سعی کنید با نرمی و ملاطفت بیان کنید، چرا که در این صورت حرف شما تأثیر بیشتری خواهد داشت.

در حضور دیگران هرگز کودک خود را توبیخ نکنید، و به این وسیله او را گرفتار عذاب روحی نکنید، از به کار بردن الفاظ رکیک و زشت جداً خودداری کنید؛ چرا که این روش نه تنها شخصیت و احترام خود شما را نابود می کند، بلکه علاوه بر آن کودک را نیز انسانی پست و زبون و لاابالی بار خواهد آورد.

4- لباس مناسب و زیبا بخرید

از دیگر عوامل مؤثر در رشد و تکامل شخصیت کودک، چگونگی پوشاک را باید نام برد. لباس های زیبا و رنگینی که بزرگسالان می پوشند، برای کودک خردسال بسیار جالب و فریب انگیز است و او آرزومند است هرچه زودتر از همان لباس ها بپوشد. چنان که وقتی کودک لباس و کفش نو می پوشد، فوراً به اطرافیان خود می گوید: «نگاه کنید کفش من تازه است و...» اگر کودک لباس جالب و مقبول بپوشد در میان دوستان خود مورد تقدیر و تحسین قرار خواهد گرفت و در نتیجه احساس برتری خواهد کرد و همین احساس و تصور در رشد و تکامل شخصیت کودک تأثیر خواهد داشت. والدین توجه کنند تا جایی که امکان دارد برای فرزند خود پوشاکی تهیه کنند که مورد علاقه او و پذیرش همسالانش باشد، نه این که صرفا خودشان دوست داشته باشند همچنین سعی کنید از لباس کودک خود تعریف و تمجید کنید و مهمتر اینکه در کنار لباس از خود او تعریف کنید مثلا به او بگویید «چه لباس خوب و مناسبی انتخاب کردی آفرین به دختر با سلیقه و خوبم.»

5-نام نیک برای کودک

روان شناسی می گوید: «نامی که هنگام تولد یا بعداً بر کودک گذاشته می شود، ممکن است خطر روانی برای او داشته باشد» این اصل تنها نام واقعی کودک را شامل نیست، بلکه لقب یا نامی که والدین و اطرافیان کودک از راه محبت به او می دهند. اگر حوریه را حوری یا حسین را حسی بنامند، همان تأثیر روانی را خواهد داشت. از این رو، بهتر است نام کودک را از میان نام های معمولی و رایج هر جامعه و فرهنگ آن انتخاب کرد. کودکی که نام و لقب خود را بپسندد همواره احساس برتری خواهد کرد و برعکس اگر از نام و لقبش خشنود نباشد، شرمسار و ناراحت خواهد شد و این هر دو احساس در چگونگی رشد شخصیت کودک مؤثرند.

6-مشورت و نظرخواهی

کودکان و نوجوانان نیز همانند بزرگترها دوست دارند در امور مربوط به خودشان با آنان مشورت شود و آنان نیز نظر بدهند. این کار خود موجب می شود آنان احساس شخصیت بیشتری کنند و برای نظر و را‡ی خود ارزش و ارجی قائل باشند. خوب است والدین از این نکته غافل نباشند و حتی بدون درخواست کودک، خود به این کار اقدام کنند و از این راه به کودک خود شخصیت بدهند. پس از مشورت و نظرخواهی نیز حتی الامکان نظر فرزند را عملی کنند و برای عقیده او احترام قائل باشند و اگر هم نظر ناصحیحی داشت. با کمال ملاطفت و مهربانی او را متقاعد کنند و یا این که وی را کاملاً متوجه اشتباه فکر و پیامدهایی که در انجام نظر اوست، بکنند که هم او تجربه کافی به دست آورد و هم این که در گفتارهای آینده خود تأمل بیشتری به خرج دهد. اما اگر بدون دلیل و آگاهی او را بکوبید، حتماً آثار مختلفی از جمله حقارت در او تجلّی خواهد کرد، طبیعی است که این برخورد ثمرات سوء در آینده خواهد داشت.

7-عدالت در رابطه با کودک

فرزندان باید طعم عدالت را بچشند و خوبی عدالت را لمس و احساس کنند که عدالت لازمه زندگی و جامعه است. حتی در کوچکترین امور هم باز اجرای عدالت لازم است.

8-وفای به عهد به کودک

کودک به دلیل آن که تمام خواسته های خود را از طریق والدین قابل تحقق می داند و به آنان بشدت متکی است، اعتماد و توکل او بر پدر و مادر خواهد بود. یکی از عواملی که می تواند این اعتماد را پیوسته حفظ کند و مایه قوت شخصیت و ثبات کودک باشد، این است که در عهد و پیمان خود با کودکان وفادار باشند. و هیچ گاه با فرزند خُلف وعده نکنند و رفتارشان خلاف گفتارشان نباشد.

9-آشنا کردن کودک با سختی ها

امام موسی بن جعفر (ع) فرموده است: «بهتر است طفل در کودکی با سختی و مشکلات اجتناب ناپذیر حیات که قرامت زندگی هستند، روبه رو شود تا بردبار و صبور بار آید و در جوانی و بزرگسالی اهل استقامت باشد.» دانشمند بزرگ اسلامی خواجه نصیرالدین طوسی می گوید: «باید کودک را به سختی ها معتاد ساخت از جامه نرم و اسباب راحتی باز داشت، خواب بسیار را اجازه نداد، چه این که مشکلات زندگی فکرشان را قوی می کند، علاوه بر این لذتی که از حل مشکل عاید ایشان می گردد، بالاترین لذت هاست.»

10-بوسیدن کودک

بوسه از مهم ترین نشانه های ابراز علاقه و محبت به کودک است. بوسه هم نشان می دهد که والدین درباره فرزندان خود مهربان و دلسوز هستند و فرزندان را از این علاقه و محبت پدر و مادر، آگاه و خشنود می کند، و هم درخت مهر را در وجود کودکان ریشه دار می کند.

11-رفتار کودکانه با کودک

در رابطه با کودک، باید همچون خودش، با او رفتار کنند و به زبان کودکانه که برایش قابل فهم باشد با او حرف بزنند؛ زیرا کودک با کودکان و یا انسان های کودک نما بهتر انس میگیرد و همراه می شود.

12-احترام فرزند

با فرزند باید رفتاری مؤدبانه داشته باشیم و او را اکرام و احترام کنیم. فرزند نباید در خانواده خویش تحقیر شود و مورد بی احترامی واقع شود. تا آن که شخصیتش به طور سالم شکل گیرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می فرماید: به فرزندان خود شخصیت دهید و آداب نیکو را در آنان پرورش دهید.

13-سلام کردن به کودک

کودک در عین حال که کودک است و بازیگوش؛ اما احترام و توجه را مدنظر دارد و سلام کردن دیگران را به خود با دیده` احترام می نگرد. پیامبر خدا (ص) می فرمود: ۵ چیز است که تا لحظه مرگ آن را ترک نمی کنم. یکی از آنها سلام گفتن بر کودکان است. در انجام این رفتار مراقبت دارم تا پس از من به صورت یک سنت میان مسلمین بماند که به آن عمل کنند.

منبع: سایت آفتاب (با اندکی ویرایش و اضافات)