تاثیر قصه های قرآنی بر اندیشه کودکان

قصه گویی در طول تاریخ مورد علاقه و توجه بشر بوده و برای او جذابیت و کشش خاصی داشته است. به همین دلیل، قصه یکی از ابزارهای مهم اصلاح رفتار محسوب می شود. قرآن کریم نیز به نیاز بشر و گرایش او به قصه توجه نشان داده و با تأکید بر علایق طبیعی انسان بسیاری از مباحث ظریف اعتقادی، اجتماعی و اخلاقی را در قالب زیباترین داستان ها طرح و ارائه می نماید. خداوند متعال در سوره های متعدد قرآن کریم از طریق نقل داستان گذشتگان سعی در هدایت، تربیت و اصلاح رفتار بشر داشته است ...

قصه های قرآنی با داشتن تنوع و مضامینی که جامع و کامل هستند، در جهت ارتقاء اندیشه کودکان نقش بسزایی دارند. قصه های قرآنی با جاذبیت هایی که دارند، کودکان را جذب می کنند و کاملاً غیر مستقیم پند می دهند و عبرت می آموزند. در قصه های قرآنی آموزش به زبان هنر بیان می شود: هنر قصه نویسی. قصه ها به کودک اعتماد به نفس می دهند مثل قصه ی مقابله داوود با جالوت ، موسی با فرعون، ابراهیم با آذر و نمرود، برخی از قصه های قرآنی نیز به کودک امید به آینده می دهند مثل قصه یوسف، عیسی و….

قصه ها چنان تصویری و زنده هستند که به هنگام خواندن در ذهن کودک جان می گیرند و اتفاق می افتند.

جاذبه های قصه های قرآنی برای کودکان

1-      حضورکودکان: داوود پیامبر، کودکی موسی (ع)، کودکی یوسف (ع)، نوزادی عیسی (ع)

2-      حضور حیوانات در قصه ها: ماهی که یونس را می بلعد، هدهد بال می گشاید و تا سرزمین بلقیس می رود، سگ اصحاب کهف زبان باز می کند، شتر موقرمزی که از کوه در می آید، عصایی که اژدها می شود.

3-      طبیعت زیبا و خیال انگیز در قصه ها: بهشتی که آدم و حوا در آن زندگی می کردند، کشاورزی و مزارع اصحاب رس و قوم لوط، و…، دریا، کوه، ساحل و…

تاثیر قصه های قرآنی بر تخیل کودکان

تخیل محصول ذهن انسان است و در میان تمام جانوران این انسان است که صاحب تخیل پیشرفته و گسترده است. تخیل کارکردی شگفت دارد که تعریف و شناسایی آن را مشکل می کند. انسان با استفاده از تخیل توانسته است ناتوانی های خود را در برابر طبیعت جبران کند.

اندیشه به انسان چگونگی غلبه بر طبیعت را می آموزد و تخیل چگونگی تاب آوردن در این نبرد دائمی میان انسان و طبیعت را. کودکی که می خواهد برخیزد، بایستد، تلاش کند، زندگی کند و با مشکلات کنار بیاید نیازمند اندیشه و تخیل پویایی است تا آسوده تر زندگی کند و قصه ها ابزاری مطمئن، مستند و امن هستند برای آموزش این چگونگی غلبه و تحمل.

اینجاست که قصه ها نقش روانشناسی و روان تربیتی خود را به خوبی ایفا می کنند. قصه ها کودک را از جهان موجود به جهان مطلوب می رسانند.

همچنین ماده اصلی و اساسی تخیل تصویرهای ذهنی است. کودک با نیروی تصویر ها و بازیابی و جابجایی و تغییر در آنها تخیل می کند. قصه هایی که سرشار از تصاویر زیبا و قابل گسترش باشند، بهترین سرگرمی برای تخیل هستند مانند: قصه موسی هنگامی که از رود نیل عبور می کند. قصه ابراهیم هنگامی که آتش بر او  سرد می شود .

اصلاً تخیل یک بازی است بازی آگاهانه یا برآمده از ناخودآگاهی با تصویر ذهنی. هرچه تصویر های ذهنی عاطفی تر و جزئی تر باشند، استعداد بیشتری برای حضور در خیالپردازی ها دارند مثل صحنه رویارویی موسی (ع) و ساحران.
هنری ترین قصه ها خیال انگیزترین آنها هستند و قصه های قرآنی جامعترین این تخیلات را در دل خود جای داده اند.

برای همین است که هنرمندان، خاصه مینیاتوریست ها (که هنر بسیار ظریفی است) جنبه های تصویری قصه های قرآنی را دستمایه خلق اثرشان کرده اند. چون سرشار از حس و خیالند.

ویژگی های قصه های قرآنی:

1- واقع گرایی: قصه های قرآنی چنان ملموس هستند که در عین تجربی وملموس نبودن برخی رخدادها (مثل معجزات) واقعی و باورپذیر جلوه می کنند. بی هیچ شک وشبهه ای آنها را می پذیریم که البته این امر ریشه در اعتقادات و باورهای دینی ما نیز دارد

2- تمثیلی: در قصه های قرآنی تمثیل زیاد داریم که در دیالوگ ها مطرح می شوند مثلا در قرآن داریم:

مثل الذین …        مثل حملوا …        مثل کسانی که … مثل قومی که …

3- علمی – تخیلی: داستان معراج پیامبر

4- روانشناختی: روزه ی سکوت مریم، برخوردهای متفاوت پیامبر در مقابله با مشرکان

5- طنز: مورچه و سلیمان

6- پریانی: حضور جبرئیل و آمدن او برای رساندن وحی

7- قهرمانی: مبارزه ی داوود با جالوت

8-فلسفی: همسفری خضر و موسی

9- گوتیک (رمانی که در آن سحر و جادو، رمز و معما، بی رحمی، خونریزی، دلهره و وحشت به هم آمیخته باشد) مثل قصه ی موسی و فرعون

10- شمشیر و جادو: مقابله میان موسی و ساحران

11- تاریخی: جنگ ها و غزوات پیامبر

12- آموزشی: نصایح لقمان حکیم

13- اسباب بازی ها: ابزار و آلات ساحران در مقابل عصای موسی

14-سفر در زمان: خواب صد ساله عزیر، خواب ۳۰۰ ساله اصحاب کهف

15- هستی شناختی: قصه ابراهیم و چهار پرنده که آنها را می کشد و می کوبد و بر سر چهار قله می نهد تا به راز زنده شدن مردگان یقین بیاورد.

16- آدمک ها: قصه هایی که از اجنه ذکر شده است.( مثال در قصه حضرت سلیمان)

17- در قصه های قرآنی بعضی چیزها را در غایت و نهایت آن می بینیم. بدین خاطر تخیل نیز در اوج خودش قرار می گیرد. مثلاً:

یوسف در اوج زیبایی و تقوا، مریم در اوج پاکدامنی، یعقوب در اوج انتظار و اشتیاق، ایوب در اوج صبر

در تعلیم و تربیت، قصه گویی روشی است که به وسیله آن به طور غیر مستقیم در اعماق روح کودک و نوجوان تأثیر می گذارد. قصه، نه تنها پیام های مفیدی برای کودک دارد، بلکه اگر به گونه های جذاب و مناسب طراحی و بیان شود، کودک و نوجوان می کوشند خود را با شخصیت های آن قصه همانند سازند.

والدین و مربیان می توانند با بیان داستان های قرآنی، زمینه رشد شناختی کودک را فراهم سازند، و با ارایه قصه های آموزنده و جذاب به ساخت الگوی ذهنی آنان با گرایشات معنوی پبردازند و زمینه علاقه کودک و انگیزه ی آنان را به مسایل دینی فراهم کنند در این صورت نوعی اشتیاق در آنان ایجاد می شود و در نتیجه کودک و نوجوان از انجام اعمال دینی  احساس رضایت می کند که این رضایت باعث درونی شدن عمل اخلاقی در آنان می شود.

طراحی خوب قصه های قرآنی به گونه ای که برای کودکان قابل فهم باشد، می تواند موجب اصلاح رفتار آنها شده و محققین این شیوه را برای اصلاح رفتار کودکان سنین قبل از دبستان به درمانگران پیشنهاد می دهند.

منبع: هدیه ی آسمان (همراه با ویرایش و تلخیص)