چگونه از طریق بازی دفاع از خود را به کودکان آموزش دهیم؟
بعد از نماز دخترم با شتاب از من جدا شد و گفت : «نی نی» و وقتی من نگاه کردم دیدم صف جلوی ما یه بچه که از نظر قد و هیکل دقیقا نصف دختر منه جلوش وایستاده و دختر من با نشون دادن ابراز احساسات به سمتش رفت و بهش سلام کرد، ولی عکس العمل اون بچه ، خیلی منو ناراحت کرد.
با یه ضرب دستی که من از اون هیکل کوچولوش بعید می دونستم دخترم رو هل داد و واقعا جای شکر داره که دخترم روی مادرِ اون بچه افتاد؛ در غیر اینصورت روی آسفالت می افتاد و شاید اتفاقات ناگواری براش می افتاد.
وقتی دخترم به سمت من اومد بغض گلوش رو گرفته بود و تعجب توی چشماش موج می زد، من بغلش کردم و واقعا نمی دونستم چه عکس العملی باید انجام بدم؛ ولی چون دیدم خیلی ناراحت شده و می ترسیدم تا این کار رو یاد بگیره و روی بقیه ی بچه ها امتحانش کنه، به دخترم گفتم که اون نی نی بلد نبود نازت کنه، به خاطر همین دستش محکم بهت خورد و شما افتادی زمین.
وقتی یکی از آشنایان که نزدیکم بود این رو دید، گفت: باید تو هم بهش بزنی و از خودت دفاع کنی و کلی من رو شماتت کرد که اینطوری به همه اعتماد می کنه و خوش بینانه به اتفاقات اطرافش نگاه می کنه.
با اینکه مطمئن بودم این راهش نیست، ولی واقعا می خواستم بدونم چه روشی رو باید پیش بگیرم که بهترین نتیجه رو داشته باشه؟...
آيا حق گرفتني است يا دادني؟
از نظر اسلام، حق هم گرفتني است و هم دادني، يعني از دو جبهه بايد براي استيفاي حق مبارزه كرد كه مكتب اسلام بر همين اساس است. اسلام آن كسي را كه حق را ربوده است با تعليم و تربيت خودش، آماده پس دادن ميكند و كرده است، ولي به اين قناعت نميكند، در عين حال به آن كسي كه حقش ربوده شده است ميگويد حق گرفتني است، تو هم بايد براي حق خودت قيام كني و حق خودت را بگيري.
جمله اي است كه علي(ع) در نامه معروف خودشان به مالك اشتر، از پيغمبر(ص) نقل ميكند، ميفرمايد:
«فاني سمعت رسول الله(ص) يقول في غير موطن: لن تقدس امة حتي يؤخذ للضعيف حقه من القوي غير متتعتع» هيچ امت و قومي به مقام قداست و تقديس و به تعبير ما به مقام ترقي و رقاء نميرسد مگر آنكه قبلا اين مرحله را گذرانده باشد كه ضعيف در مقابل قوي بايستد و حق خود را مطالبه كند، بدون آنكه زبانش به لكنتي بيفتد.
يعني اسلام آن ضعيفي را كه حق خود را نميتواند مطالبه كند، به رسميت نميشناسد.
جامعه اي كه در آن، ضعفا آنقدر ضعيف النفس باشند كه نتوانند حقوق خود را مطالبه كنند، يك جامعه اسلامي نيست. مردهاي برتر خودمان درگذشته چگونه بوده اند؟ اصلا خود پيغمبر(ص) چگونه انساني است؟ يكي از مشخصات پيغمبر(ص) قوت روحي و قدرت بدني، هر دو است. قوت روحي پيغمبر را تاريخ زندگي ايشان نشان ميدهد.
طريقۀ آموزش دفاع از خود در برابر توهين و تضييع حق به كودكان:
كودكانتان بايد با ديدن رفتار صحيح و مهربان گونۀ شما در مقابل توهين ديگران، عكس العملي نشان نداده و بدون هيچ گونه حساسيتي از كنارش رد شوند. اگر نگاهي به سيره و روش معصومين(ع) كه براي ما الگويي كامل هستند، بيندازيد، متوجه خواهيد شد كه آنها در مقابل استهزاء و توهين ديگران نه تنها عكس العمل منفي نشان نمي دادند، بلكه با مهرباني تمام درصدد رفع مشكل آنها بر مي آمدند. سعي كنيد با يادآوري مرام اهل بيت(ع)، اين سيره و روش را در آنها نهادينه كنيد.
اما در مورد تضييع حق هم لازم به يادآوري است كه اين مسأله نياز به شفاف سازي دارد و نمي توان به صورت مجمل و سربسته برايشان بيان كرد. براي آنها توضيح دهيد كه در ابتداي راه از شما مشورت بگيرند و در مراحل بعد با ياد گرفتن اصول و معيارهاي برخورد، خودشان به صورت مستقل عمل كنند. براي آموزش گرفتن حق، در ابتدا بايد حقوقشان را مطرح كنيد و روش برخورد را هم تبيين كنيد.
آموزش به روش بازی
بازی های خشم آلود در کودکان طبیعی است و به نوعی با این کار خشم خود را تخلیه می کنند . اگر خطری وجود ندارد آنها را باید آزاد گذاشت . بسیاری نیز معتقدند نباید وسایل جنگ را برای کودک فراهم کرد .بیشترین چیزهایی که در ذهن کودک حک می شود تجارب شخصی آنهاست .
اگر کودک توسط همسالان خود مورد خشونت قرار گرفت نباید از او دفاع کرد و همچنین نباید به او یاد داد تو هم بزن بلکه باید دفاع کردن را به او آموخت . بدینگونه که والدین نقش کودک شروری را بازی می کنند و از کودک می خواهند که از خودش دفاع کند ، بازی بیا تو چشای هم نگاه کنیم ، قیافه مغرور گرفتن ، بازی فرار از دست بچه های قلدر ، به مربی گفتن ، پاسخهای ساده و قاطع بدهد «خودتی»، «تو اینجور فکر کن»، «آینه ،آینه» و سپس آنها را تشویق کنید . با کسانی دوست بشه که اونو مسخره نمی کنند .
در آموزش دفاع به کودک کافی است با کودک نقش بازی کنید که مثلا من می خوام به تو حمله کنم و تو باید از خودت دفاع کنی یا فرار کنی یا اینکه بری و یک بزرگتر را درجریان بگذاری . کشتی گرفتن به کودک اعتماد به نفس می دهد می توانید هر از گاهی با او بدون خشونت کشتی بگیرید و اجازه دهید او شما را شکست دهد ودائما به کودک خود این پیغام را بدهید که زدن ، گاز گرفتن و پرتاب کردن ممنوع است .
هیچگاه کودک را ترغیب نکنید که اگر کسی تو را زد تو نیز او را بزن . کودکانی که انرژی زیادی دارند و این انرژی را از طریق خشونت تخلیه می کنند را می توان با ورزشهای رزمی آشنا کرد. همانطور که گفته شد بازی دیگری که هم برای ایجاد اعتماد به نفس و هم برای دفاع کودک مهم است بازی بیا توی چشمای هم نگاه کنیم است .
تحقیقات نشان میدهد کودکان قلدر معمولا قربانی خود را کسی انتخاب می کنند که سر به زیر است و نگاه چشم در چشم ندارد و این بازی می تواند کمک شایانی به کودکانی که قربانی بچه های قلدر می شوند بکند.
بازی شطرنج و کارتهای بازی در صورتی که جنبه برد و باخت آن کمرنگ تر و هیجان حین بازی پر رنگ تر باشد و موضوع پول به وسط نیاید می تواند بسیار آموزنده باشد.
در بازی وقتی بازنده می شوید حتما به کودک بگویید «من خیلی تلاش کردم برنده بشم ولی تو تلاشت از من بیشتر بود بهت تبریک میگم» وقتی کودک در بازی بازنده می شود «من دوست ندارم وقتی در بازی بازنده می شی این رفتار را از خودت بروز بدی بهتر روحیه ورزشکاری داشته باشی و به من تبریک بگی.
در پایان:
توجه داشته باشید که یكي از دلايل بسيار مهم پرخاشگري در كودكان يادگيري است. يعني كودكاني كه الگوهاي رفتاري پرخاشگرانه داشته اند، همانند الگوهاي خود رفتار مي كنند. چنانچه پدر يا مادري خلق و خويي عصباني و پرخاشگر داشته باشند، مسلماً فرزندشان نيز پرخاشگر خواهد شد. اين رفتار توسط كودك ياد گرفته مي شود. از آنجا كه كودكان با والدين همانند سازي مي كنند، بنابراين بسياري از رفتارهاي پدر و مادر ناخودآگاه توسط فرزندان فرا گرفته مي شود. توضيح اين كه فرايند همانند سازي كاملاً ناخودآگاه صورت مي پذيرد.
نكته ديگر اين كه حتماً لازم نيست والدين با خودِ كودك پرخاشگري كرده باشند؛ چنانچه او شاهد رفتارهاي خشونت بار پدر و مادر با افراد ديگر نيز باشد، اين گونه رفتار را فرامي گيرد. بنابراين كودكان از طريق مشاهده، رفتارهاي والدين را مي آموزند.
بر اين نكته مي توان تأكيد کرد كه كودكان با چشمان خود مي آموزند؛ يعني آن چه را مشاهده مي كنند، ياد مي گيرند؛ حتي اگر آن رفتار به طور مستقيم در مورد خود آنها صورت نگيرد.